Rijmbijbel.

Jacob van Maerlant, ca. 1271.

Bewerking van de Historia scholastica van Pierre le Maneus alias Petrus Comestor.

Klik hier voor de index.

Uit; http://www.dbnl.org/tekst/maer002mgys01_01/

Afbeeldingen uit: https://www.researchgate.net/publication/259458194_Maerlants_Rijmbijbel_in_Museum_Meermanno_De_kracht_van_woorden_de_pracht_van_beelden

Bewerkt door Nico Koomen.

Er zijn geen hoofdstukken, dus verdeel ik ze in tabellen die dezelfde grootte hebben als twee bladzijden bij Maerlant, recht en links, 212 stuks.

[Rijmbijbel] [fol.1r] 3. Vader soene helech gheest  Enich god sonder beghin  Ghef mj hulpe ende wlleest  Ende gratie in mjnen sijn 5 Dat hic vinde ghe word  Scone ende rime goed  Daer hic bi moghe bringhen vord  dat leget in minen moet  Marie moeder der genaden 10 Moeder der ontfarmecheit  Ghi hebt den meneghen beraden  Ghetroest van sire serecheit  helpt mi vrouwe met vre bede  dat hic ghewinne den eleghen gheest 15 die mi cracht ende moghentede  verle’e’ne. dat mach mi helpen meest  So bem ic danne onuervaert  vraie rjme te bringhene vord  van ere gesten die ic begard 20 hebbe. te ontbindene jn dietsche word  Scolastica willic ontbinden  Jn dietsche word vten latine  Vrouwe nu moeti hu bewinden  troest te sine in mjne pine. 25 Nv merct die hier an sult le’e’sen  wat nutscepe dat hier an sal wesen  hier ne vint men no fauele no borde  No ghene truffe no faloerde  Maer vraie rime ende ware woerd 30 hoe dat die tiit es comen voerd  Sint dat die werelt erst begonde  al tote dien dat quam die stonde  dat ihesus xpristus te hemele clam  die onse mensceit ane nam 35 hier vindic rime dachcortinghe  ende daer toe ware leeringhe  der noten gheliict dese ystorie  dat meerct wel in huwe memorie  die buten bitter heft die slume 40 die scale so art dat mense cume  Metten tanden mach ghewinnen  Maer al die soeteit die es binnen  die bittereit van deser geste  dats dat die vroetste ende die meeste 45 van lancheit dit ghegronden cume dits de bittereit van der slume  die artheit die leghet an die scale  dats dat niemen al te male  Mach verstaen wat die wort dieden 50 die soeteit der af dats dat den lieden  die recht verstaen ende recht minnen  Ende wareit ende goet bekinnen  dat hem die woert so soete smaken  omme dat sii sin van waren saken 55 dat sise gherne horen leesen  Want daer ne mach ghen verlies an weesen  Hoert hier oe god die weerelt stichte  den troen metten sterren verlichte  die lucht metten voeghelen vercierde 60 die vissche int water visierde  die erde vercierde metten dieren  Ende met cruden van manieren  ende oe hi tachterst maecte den mensche  doe hi hem alle die wensche 65 adde ghemaect die hem bedursten  Maer nu suldi sonder vursten  Gode met mi bidden mede  dat hi mi dor dese warede  die hic dichte van siere weet 70 vergheue dat hic mi besmet  hebbe in luegheliken saken  die mi die lichteit dede maken  vander herten ende van den sinne  Ende die weerelike dinghe [fol.1v] 75 Ende hi die nideghe verdue  die altoes versch siin ende nue  Ende talre stont daer toe gherust  dat hem te begripene lust  Min ghedichte ende mine word 80 Ghi nideghe merct ende hord  Ghi ne sult mi niet ghedeeren connen  al te spade hebdis begonnen  hets dompeit dat ghi vertert  hu nijt dinct mi dat niemene deert 85 dan hu seluen in huen siin  Ghi hebt die meer suareit der in  Ghi siit te magher ende te bleker  tui si di voer den oghen smeker ende bachten valsch alse uerrader 90 Met judase moet ghiis alle gader  hebt hu den nijt hic wille dichten  ende mi der mede verlichten  dor min segghen dor min castien  Sone suldiis niet vertien 95 dies wille ghaen an min beghin  Nu god verclare minen siin  Merct hic wille ghis seker siit  dits beghin van alre tiit  God die maecte int beghin 100 Den hemel ende oec mede der in  Alle die inghelike nature  Desen hemel heet die scrifture  Empireus in rechter name  daer die inghele hare beghin in namen 105 ende hi maecte die erde mede  Wi verstaen al hier ter stede  daer die lettere die erde noemnt  dat met hare materien compt  al dat bi der erden leuet 110 ende al die dinc die soe vte gheuet  Ende weder in hare kert  dies weest oec wijs ende gheleert  die materie van allen dieren  van allen cruden van manieren 115 van boemen. van adams vlesche mede  brochte soe voer hare daer ter stede  Maer niet ne maketse god noch toe  hier namaels maect hise ende hoert hoe  die viere elemente. water. vier. 120 Erde. lucht. die waren hier  Ghemaect al daer men die erde noemnt  nu merct oe die redene compt  Werelt ende tiit siin euen out  dus sprect die wareit onse behout 125 van nieute maecte god int beghin  den emel ende die jnghele der in  Ende die andre elemente mede  die erde was van hare scoenede  Nochtoe deelloes na der nature 130 dies heetse jdel die scrifture  Ende met deemstereden bedect  die scrifture die vertrect  dat die eleghe gheest ons heren dats gods wille dus salment keeren 135 die wart up water ghedraghen  dies woerds mach ons wel behaghen  daer wart betekent ende bediet  dat doepsel dat men nu pliet.  DOe maecte god met sinen worde 140 dat lecht alse hict bescriuen hoerde  dwoerd gods dats die soene  die ons verloeste dats die goene  die vlesch in marien ontfinc  dat lecht her die sonne up ghinc 145 was een suerc claer ende scone  Gheliic der dagheraet anden trone  der sonnen onghelic van lechte  al dus bescriuen ons gods knechte  doe sach got dat lecht was goet 150 Ende versciet daer metter spoet  dat lecht van der deemsterhede  al hier verstaen wi teser stede  dat lucifer ende sine scare  versceden worden openbare 155 Omme hare ouerdeghe sonden

[Rijmbijbel] [fol.1r] 3 Vader, Zoon, Heilige Geest  Enige God zonder begin  Geef mij hulp en bijstand En gratie in mijn zin 5 Dat ik vinden mag woorden  Mooi en rijmen goed  Daar ik bij mag brengen voort  dat ligt in mijn gemoed  Maria moeder der genaden 10 Moeder der ontferming  Gij hebt menigeen beraden  Getroost van zijn zeren  help me vrouwe met uw gebeden  dat ik win de Heilige Geest 15 die me kracht en mogendheid verleent dat mag me helpen meest  Zo ben ik dan onvervaard Fraaie rijmen te brengen voort van een geest die ik begeer 20 heb te verklaren in Dietse woord  Scolastica wil ik verklaren In Dietse woord uit het Latijn  Vrouwe nu moet u zich onderwinden  troost te zijn in mijn pijn. 25 Nu merk die hieraan zal lezen  wat nuttigheid hieraan zal wezen  hier nee vindt men nog fabels nog grappen Nog geen verzinsels nog gezwets Maar fraaie rijmen en ware woorden 30 hoe dat de tijd is gekomen voort  Sinds dat de wereld eerst begon  al tot die dat kwam die stonde  dat Jezus Christus ten hemel klom  die onze mensheid aannam 35 hier vind ik rijmen tijdverdrijf  en daartoe ware lering  de noot lijkt op deze historie  dat merk wel in uw memorie  die buiten bitter heeft de huid 40 de schaal zo hard zodat men ze nauwelijks  Met de tanden mag gewinnen  Maar al de zoetheid die is binnen  de bitterheid van dit verhaal dat is dat de verstandigste en de grootste 45 van tijden dit doorgronden nauwelijks dit is de bitterheid van de huid de hardheid die ligt aan de schaal dat is dat niemand helemaal  Mag verstaan wat die woorden betekenen 50 de zoetheid daarvan dat is dat de lieden  die het recht verstaan en recht beminnen  En waarheid en goed bekennen  dat hem die woorden zo zoet smaken  omdat ze zijn van ware zaken 55 dat ze die graag horen en lezen  Want daar nee mag geen verlies aan wezen  Hoort hier hoe God die wereld stichtte  de troon met de sterren verlichte  de lucht met de vogels versierde 60 de vissen in het water versierde  de aarde versierde met de dieren  En met kruiden van manieren  En ook hoe hij het laatste maakte de mens  Toen hij hem al de wensen 65 had gemaakt die hem behoeven  Maar nu zal ge zonder uitstel God met mij bidden mede  dat hij me door deze waarheid die ik dichte van zijn weten 70 vergeef dat ik me besmet  heb in leugenachtige zaken  die me de lichtheid deed maken  van het hart en van de zin  En de wereldse dingen 75 En hij de nijdige verdoet die altijd fris zijn en nieuw  En te alle stond daartoe uitgerust dat hen te begrijpen lust  Mijn gedichten en mijn woorden 80 Gij nijdigaard merk en hoor  Gij nee, zal me niet deren kunnen  al te laat ben je begonnen  het is domheid dat ge verteert  uw nijd lijkt me dat het niemand deert 85 dan u zelf in uw zin  Gij hebt die meer zuurheid daarin  Gij bent te mager en te bleker  Toen ze u voor de ogen smeken en brachten vals als verrader 90 Met Judas moet ge alle tezamen  hebben uw de nijd, ik wil dichten  en me daarmede verlichten  door mijn zeggen, door mijn kastijden  Zo zal ge het niet verlaten 95 dus wil ik gaan aan mijn begin  Nu God verheldert mijn zin  Merk ik wil ge zeker bent  Dit is begin van alle tijd  God die maakte in het begin 100 De hemel en ook mede daarin  Al die engelachtige naturen  Deze hemel heet de schrift  Empireum in rechte naam  Daar de engelen hun begin in namen 105 en hij maakte de aarde mede  Wij verstaan al hier ter plaatse daar de letter de aarde noemt  dat met haar materies komt  alles dat bij de aarde leeft 110 en al die dingen die ze uitgeeft En weer in zich keert  dus was het ook wijs en geleerd  de materie van alle dieren  van alle kruiden van manieren 115 van bomen, van Adams vlees mede  bracht ze voor haar daar ter plaatse Maar niet nee maakte ze God nog toen  hier later maakt hij ze en hoor hoe  de vier elementen, water, vuur. 120 Aarde, lucht, die waren hier  Gemaakt al daar men de aarde noemt  nu merk hoe de reden komt  Wereld en tijd zijn even oud aldus spreekt de waarheid ons behoudt 125 van niets maakte God in het begin  de hemel en de engelen daarin  En die andere elementen mede  De aarde was van haar schoonheid  Nog toe geheel zonder naar de natuur 130 dus heet ze leeg de schrift  En met duisterheid bedekt  de schrift die verhaalt dat de Heilige Geest onze Heer dat is Gods wil dus zal men het keren 135 die werd op water gedragen  dat woord mag ons wel behagen  daar werd betekent en aangeduid  dat doopsel dat men nu pleegt.  Toen maakte God met zijn woorden 140 dat licht zoals ik het beschrijven hoorde  het woord Gods dat is de verzoening  die ons verloste dat is diegene  die vlees in Maria ontving  dat licht van haar de zon opging 145 was een zwerk helder en mooi  Gelijk de dageraad aan de troon  de zon ongelijk van licht  aldus beschrijven ons Gods knechten  toen zag God dat het licht was goed 150 En scheidde daar met een spoed  dat licht van de duisterheid  al hier verstaan we te deze plaatse dat Lucifer en zijn schaar  gescheiden worden openbaar 155 Om hun overdadige zonden

[fol.2r] van den jnghelen die wlstonden  diere staende bleuen heet die boec dlecht  Ende diere vielen na al recht  Moghen wel heeten demsterede 160 daer noemde god dus le’e’st men mede  dat lecht bi namen ende hiet dach  die tiit daer deemsterede ane lach  hiet onse here nacht bi namen  Ende dit was alse wi vernamen 165 Een sondach ende dalreste dach  die ter weerelt oint ghelach  Des ander daghes dus eist bekent  Maecte god dat firmament  Jnt water ter middewarde recht 170 van watere so maecte hi echt  hart ende vast gheliic kerstale  Claer ghescepen alse dei scale  Die sterren dit es bekent  Die staen in dit firmament 175 firmament hetet bi namen.  Omme da hem vaste hout te samen Ende het die watre alsoe hout  Die bouen hem siin met ghewoud  dat sii niet ne commen ne’e’der 180 wat sii da<er> doen antwordic weeder  dat ne weet niemene dan god ons here  Sonder dat sulc in sine leere  Seghet dat die dau danen coemt  dit firmament heuet hi ghenoemt 185 Spreket die boec hemel bi namen  Omme dat beaect al te samen  Ende verhemelt die weerelt al  Water. vier. berch ende dal.  DEn derdendaghe leese wi van gode 190 dat hi met sinen ghebode  dwater uersaemde in een couent  dat es onder tfirmament  dat hare die droecheit openbaerde  die droecheit noemde god doe harde 195 Ende des waters versaminghen  daer sii alle te samene ghinghen  dat hiet hi bi namen zee  Ende daer naer so maecte hi mee  God besach dat het was goet 200 Ende hi seide metter spoet  hic wille di gheuen cruut  Ende hare groeneit comme vt.  daer af comen moeghe saet  Ende datter gheboemte up staet 205 dat appelle draghe na siere maniere  Ende vrucht oec meneghertiere  al dat hi seide was wl daen  Want siin wille moeste wlgaen  DEen vierdendaghe macte der ane 210 Onse here sonne ende mane  Ende die sterren die hi ghesent  Ende gheseet heft int firmament  verre beneden sterren staen  Sonne ende mane sonder waen 215 Ende alle die plane’e’ten mede  derde heft de nederste stede  van al den sterren. ende als hic wane  Ende alse men leesende vint de mane es de minste van den sterren 220 die ons lichten noch van verren  die vroede liede segghen al bloet  die sonne achtwaruen alse groet  alse die erde es al gheheel  Ende die mane es meerre een deel 225 dan die erde dus eist bescreuen  Mane ende sterren siin ghegheuen  dat sii dien naect maken clare  want hi anders te leeliic ware  Ende omme dat die nachts in watere pinen 230 Ende die oec wandelen in wostinen  daer bi souden ghetroest weesen  Ende alre meest oec alse wi leesen  van libien int groete sant  daer een clene wint alte hant 235 die weghe verwait soe dat se man  altoes neghen bekennen can [fol.2v] Ne daden die sterren men ne vonde  Niemene diere gheghaen in conde  Noch men ne vonde nemmermee 240 Niemene die voere in de zee  Oec leesmen dat men voghele vint  die vander sonnen niet en tuint  Die clareit ghedoghen connen  Nachts moetsi vlieghen ende ronnen 245 Ende hem bi den sterren voeden  dat suldi mede wel ghevroeden dat niet alleene dor die sconeede  Noch allene dort leecht mede  Sonne. sterre. ende mane. 250 Sijn gheseet. maer om te verstane  Scone weder ende quaet der bi  Ende om dat die minste des vroet sii  dat si sceden dach ende nacht  Weke ende maent ende dees jaers cracht 255 lentin. somer. heerfst. ende winter.  die van dompeiden ghenen splinter  Stekende heeft in sinen siin  die magher vele leeren in  versta wi so merken conne 260 dat ghemaect was die sonne  Jnt oesten tilike te haren up ganghe des auons der na. dan was niet langhe  doe soe was ten onderen gane  Maecte god risende de mane 265 Ende soe was wl van haren lechte  dus proeuent mesters al bi rechte  DEs .v. daghes versierde god ons here  wende lucht. met groeter ere  Der lucht gaf hi dat vlieghen conde 270 Ende dat suemmende ghinc ten gronde  vissche en voghele dat es waer  Maecte hi beede van watre daer  God maecte alle dinc die roet  Clene ende groet diet water voet 275 Ende wat so gaet oec ende vlieghet  bedi mesdoet hi ende lieghet  die seghet dat sij iet maken conden  die quade gheeste dane sonden  doe seinde hise ende benedide 280 Om dat hi wilde dat siin wille diide  DEn sesten daghe versierde god  De erde ende hiet na siin ghebod  dat soe beesten brochte voerd  hi wiste wel merct ende hoert 285 dat de mensche vallen soude  maer doer sine dueghet so woude  hi den mensche beesten gheuen  Omme te verlichtene dat suare leeuen  beesten merct dit wordelike saen 290 het si om dat sii ons bi staen  Nv vraegt men of die goedertiere  God. maecte die felle diere  Ende de gheueninde voer adaems sonden  die redene hebbic al vonden 295 dat alle diere sonder waen  Ghemaect waren onderdan  den mensche te sine emmermeere  adde hi gheoert na onsen here  Maer na de mesdaet alst wel sciint 300 word sii fel ende gheueniint  Ende staende na siine scade  Oec mede om siine mesdade  Segghen ons die eleghe lude  dat die boeme ende die crude 305 die nu wassen vruchte loes  dat elc siine cracht verloes van der mesdaet van adame  Sonne ende mane van groeter scame  Sterren ende diere steene 310 Ne behilden nemmeer alleene  van hare cracht dan zeeuende deel  te voeren adden sii se al gheel.

van de engelen die volstonden  die er staan bleven heet dat boek het licht  En die er vielen naar al recht  Mogen wel heten duisterheid 160 daar noemde God, aldus leest men mede  dat licht bij namen en heet het dag  de tijd daar duisterheid aan lag  heet onze Heer nacht bij namen  En dit was zoals we vernamen 165 Een zondag en de allereerste dag  die ter wereld ooit lag  De andere dag aldus is het bekend  Maakte God dat firmament  In het water ter midden waart recht 170 van water zo maakte hij echt  hard en vast gelijk kristal  Helder geschapen als een eierschaal  De sterren dit is bekend  Die staan in dit firmament 175 firmament heet het bij naam.  Omdat het vast houdt tezamen En het dat water alzo houdt Die boven hen zijn met geweld dat ze niet nee komen neer 180 wat ze er doen antwoord ik weer  dat nee weet niemand dan God onze Heer  Uitgezonderd dat sommige in zijn leer Zeggen dat de dauw er vandaan komt  dit firmament heeft hij genoemd 185 Spreekt dat boek hemel bij namen  Omdat het bedekt al tezamen  En verhemelte de wereld al  Water, vuur, berg en dal.  De derde dag lezen we van God 190 dat hij met zijn gebod  het water verzamelde in een convent  dat is onder het firmament  dat zich de droogte openbaarde  die droogte noemde God toen aarde 195 En de water verzameling  daar ze alle tezamen gingen  dat heet hij bij namen zee  En daarna zo maakte hij meer  God zag dat het was goed 200 En hij zei met een spoed  ik wil u geven kruid  En hun groenheid komt uit.  Waarvan komen mag zaad  En dat er geboomte op staat 205 dat appels draagt naar zijn manier  En vrucht ook menigerhande  al dat hij zei was goed gedaan  Want zijn wil moest volgaan  De vierde dag maakte daaraan 210 Onze Heer zon en maan  En de sterren die hij gezonden  En gezet heeft in het firmament  ver beneden sterren staan  Zon en maan zonder waan 215 En al die planeten mede  de aarde heeft de laagste plaats van al de sterren en zo ik waan  En zoals men lezende vindt de maan is de kleinste van de sterren 220 die ons lichten nog van verre  die verstandige lieden zeggen al bloot  de zon acht maal alzo groot  als de aarde is al geheel  En de maan is maar een deel 225 van de aarde, aldus is het beschreven  Maan en sterren zijn gegeven  dat ze die nacht maken helder  want die anders te lelijk was  En omdat die ‘ s nachts in water werken 230 En die ook wandelen in woestijnen  daarbij zouden getroost wezen  En allermeest ook, zoals we lezen  van Libië in het grote zand daar een klein wind gelijk 235 de weg wegwaait zodat ze de man  altijd nee geen bekennen kan Nee, deden die sterren men niet vond  Niemand die er gaan kon  Nog men nee vond nimmermeer 240 Niemand die voer in de zee  Ook leest men dat men vogels vindt die van de zon niet iets  Die helderheid gedogen kunnen  ‘s Nachts moeten ze vliegen en rennen 245 En hen bij den sterren voeden  dat zal ge mede wel bevroeden dat niet alleen door die schoonheid  Nog alleen door het licht mede  Zon, sterren en maan. 250 Zijn gezegd, maar om te verstaan  Mooi weer en kwaad daarbij En omdat de minste dus bekend is  dat ze scheiden dag en nacht  Week en maand en de jaar kracht 255 lente, zomer, herfst en winter.  die van domheid geen splinter  Steken heeft in zijn zin  die mag er veel leren in  versta we zo merken kunnen 260 dat gemaakt was de zon  In het oosten tijdig in haar opgang De avond daarna, dat was niet lang  Toen ze was ten onder gegaan  Maakte God rijzende de maan 265 En ze was wel van haar licht  aldus beproeven het meesters al bij recht  De 5^de dag versierde God onze Heer  wendende lucht met grote eer  De lucht gaf hij dat vliegen kon 270 En dat zwemmende ging te gronde  vissen en vogels dat is waar  Maakte hij beide van water daar  God maakte alle ding die goed  Klein en groot die het water voedt 275 En wat zo gaat ook en vliegt  daarom misdoet hij en liegt  die zegt dat zij iets maken konden  de kwade geest dan zonden  toen zegende hij ze en benedijde 280 Omdat hij wilde dat zijn wil gedijde  De zesde dag versierde God De aarde en zei naar zijn gebod  dat ze beesten bracht voort  hij wist wel, merk en hoor 285 dat de mens vallen zou  maar door zijn deugd zo wou  hij de mens beesten geven  Om te verlichten dat zware leven  beesten merk dit woordje gelijk 290 hetzij omdat ze ons bijstaan  Nu vraagt men of die goedertieren  God maakte die felle dieren  En de venijnige voor Adams zonden  die reden heb ik al gevonden 295 dat alle dieren zonder waan  Gemaakt waren onderdanig  de mens te zijn immermeer  had hij gehoord naar onze Heer Maar na de misdaad, zoals het wel schijnt 300 worden ze fel en venijnig  En staan naar zijn schade  Ook mede om zijn misdaden Zeggen ons de heilige lieden  dat de bomen en de kruiden 305 die nu groeien vruchteloos dat elk zijn kracht verloor van de misdaad van Adam  Zon en maan van grote schaamte  Sterren en dure stenen 310 Nee, behielden nimmer alleen  van hun kracht dan het zevende deel  tevoren hadden ze die al geheel.

[fol3r] DOe sprac god make wi den man  Nu merct ende verstaet hier an 315 tote wien seide hi maken wie  der persone so siin drie  de drieuoudecheit spreect ghemeene  dits den mensche ene here niet cleene  dattene god makede met voerrade 320 al maecti met siire ghenade  al de andre creaturen  hine sprac niet van hare naturen  alse hi tote des menschen dede  Nochtan was hi ghemaket mede 325 Na der zielen des gods ghebelde  dit was den mensche groete welde  Na den lichame wildit horen  heft hiis vele te voren  want hi es van meester werden 330 den besten staet dat oeft ter erden  Ende den mensche te hemele waert  Jn drien saken openbaert  God des menschen weerdechede  dat hi niet alleene mede 335 Ghemaect was omme hertsche welde  Maer na der zielen gods ghebelde  Dander es als ic erst seide  datter god sinen raet toe leide  Ende seide maken wi den man 340 de derde waerdecheit der an  dats dat hi ghemaect was alse here  van allen dieren met groeter ere  dat sine voeden na den sonden  Ende cleden souden tallen stonden 345 Ende helpen sinen arbeit draghen  vor de mesdaet hoer ic ghewaghen  Gaf god den mensche ende den dieren  vruucht tetene van manieren  want derde brochte niet dan goet 350 Mensche marc of du bes vroet  du heues verloren in den meesten  dine herscap in den besten  an draken ende an liebarde  an tigren ende an luparde 355 dit was groete waerdechede  an die mintste hef stu mede  Ghewelt verloren om diin lieghen  dats an messien ende an vlieghen  an die middelste hefstu ghewout 360 om dat tu marken sout  dattu here altoes wars bleuen  der beesten atstu niet begheuen  tgebod dat di god gheboet  dus vielstu in groeter noet 365 God benedide den man  ende seide deese woert der an  wasset ende wert menech vout  dit woert dat men ghescreuen hout  Gaet jeghen die buggheren die spraken 370 valschelike in haren traken  dat huwelic te gherestonde  Ne mach weesen sonder sonde  die daet waent hem weert suaer pardoen  God en hiet noint sonde doen 375 God sach al dat hi adde ghemaect  al waest goet ende wel gheraect  Uulmaect es nu hemel ende erde  Ende al hare sierheit met groeter werde  Des .vi. daghes verwldi mede 380 al werc daer hi neerenst toe dede  Ende ruste up den .vij. dach  Niet dat hem eneghe pine verwach  Maer dat hi siin maken liet  Jn sulken ne market niet 385 hine maect noch alle daghe  vele dincs dins ghene saghe  Maer hine maecte niet hier na  Sine materie die ne was daer  Ghemaect of hare ghelike 390 an adame was sekerlike  die materie van alden lieden  dit willic an siin vlesch bedieden van sinen vlessche esset al  dat es ende was ende commen sal 395 Ende mensche voerme heuet ontfaen  van der zielen suldi verstaen  dat daer ghene ziele af cam  Maer wie so vlesch van hem nam [fol.3v] God gaf hem ziele ghelic adame 400 de zeuende dach die heet die name  daer god up ruste saterdach  Ende in ebreus eist alse ict sach  heetent die iueden sabaet  dats ruste gods daert al ane staet 405 [ende hi benedidene dats waer]  Sint vierdemenne menech jaer  Duus alse ghiit hier hebt vernomen  So eist ons van Moysesse comen  dat got maecte hemel ende erde 410 Ende al dat boerde thare werde  al benediide hiit ende seinde  dit was eer dat noint reinde  want eene fontejne van groeten prijse  die quam uten paradyse 415 gaf natheit in groeter tiit  al omme ende omme der weerelt  tparadys bediet marien  de fonteine ihesus den vrien  die al met duegeden maket nat 420 hier naer sal hict verclaren bat  wat riiuieren der ute quamen  Ende oe dat sii heeten bi namen  hoert van adame dat besceet  God maectene alse hier voren steet 425 van der herden van den lime  Na den vlesche eist dat ic riime  Ende die ziele maecti van niete  weet weel dat hi achter liete  de wareit die niet gheloueden dies 430 de lettre spreect dat hi in blies  hem den leuenliken gheest  dat bediet recht alre meest  dat hi die ziele sende in vat  plato dolde in deeser stat 435 die edelste clerc van ogher name  die seide dat ten lachame  die inghele maecten ende god den gheest  dat segghen sulke hebbe ic ghevreest  dat de ziele ware meede 440 ghemaect vander goddeliichede  ware dat waer sone mochte dan  Niet ghene sonde doen de man  Niechtemeer dan onse here  Noch oec steruen nemmermeere 445 DE man was ghemaect vander moude  dat merct. recht in manliker oude  wlcommen in crachte in wlre jueghet  wl maect van leeden jn sulker dueghet  wilde hi tghebot gods niet begheuen 450 dat hi mochte eweelike leuen  verbrake hiit oec doer eneghe noet  Dat hire omme smaken soude de doet  Duus was hem wl wille ghegheuen  Weder hi steruen wilde ofte leeuen 455 God die milde es ende wiis  die maecte dat paradys  ten derden daghe doe hi vt  Comen dede bome ende cruut  al daer die weerelt es an beghin 460 dat es ten oesten no meer no min  al daer heuet hiit gheseet  het bescriuet die heleghe weet  dat et es die scoenste stede  die es onder den emel mede 465 beede bi berghen ende bi landen  vte onser wanderinghen ghestanden  Jof so gheuest metter zee  dat man ne ghewonne nemmermee  Noch ne gheen came in de stede 470 Met neghere bendechede  het was toter manen oech  Bedi bleeft vander loeuien droech  Jnt paradys sette onse here god  alt hout want het was siin ghebod

Toen sprak God maken we de man  Nu merk en versta hieraan 315 tot wie zei hij te maken wie  de personen zo zijn drieën  de Drievuldigheid spreekt algemeen  (1) dit is de mens, een heer niet klein  dat hem God maakte met voorberaad 320 al maakte hij met zijn genade  al de andere creaturen  hij sprak niet van hun naturen  zoals hij tot de mens deed  Nochtans was hij gemaakt mede 325 Naar de ziel van Gods beeld  dit was de mens grote weelde  Naar het lichaam wilde ge het horen  heeft hij veel te voren  want hij is van grootste waarden 330 de beesten staat dat hoofd ter aarde  En de mens te hemel waart  In drie zaken openbaart  God de mensen waardigheid dat hij niet alleen mede 335 Gemaakt was om de aardse weelde  Maar naar de ziel Gods beeld  De andere is zoals ik eerst zei  Dat er God zijn raad toe legde  En zei maken we de man 340 de derde waardigheid daaraan  dat is dat hij gemaakt was als heer  van alle dieren met grote eer  dat ze hem voeden na de zonde  En kleden zouden te alle stonden 345 En helpen zijn arbeid dragen  voor de misdaad hoor ik gewagen  Gaf God de mens en de dieren  vrucht te eten van manieren  want de aarde bracht niets dan goeds 350 Mens merk als u bent verstandig  u hebt verloren in de meeste uw heerschappij in de beesten  aan draken en aan leeuwen  aan tijgers en aan luipaarden 355 dit was grote waardigheid aan de minste heeft u mede  Geweld verloren om uw liegen  Dat is aan muggen en aan vliegen  van de middelste hebt u geweld 360 omdat u merken zou  dat u heer altijd was gebleven  de beesten had u begeven  het gebod dat u God gebood  dus viel u in grote nood 365 God zegende de man  en zei dit woord daaraan groei en wordt menigvuldig dit woord dat men geschreven houdt  Ga tegen die ketters die spreken 370 vals in hun streken  dat huwelijk te gene stonde  Nee, mag wezen zonder zonde  die daad waant hen waard zwaar pardon  God zei nooit zonde te doen 375 God zag al dat hij had gemaakt  al was het goed en goed geraakt  Volmaakt is nu hemel en aarde  En al haar sierlijkheid met grote waarde De 6^de dag vervulde mede 380 al werk daar hij vlijt toe deed  En ruste op de 7^de dag  Niet dat hem enige pijn verwachte  Maar dat hij zijn maken liet  In zulke nee merk niet 385 hij maakt nog alle dagen  vele dingen en dat is geen sage  Maar hij maakte niet hierna  Zijn materie die nee was daar  Gemaakt of haar gelijke 390 aan Adam was zeker de materie van al de lieden  dit wil ik aan zijn vlees beduiden van zijn vlees is het al  dat is en was en komen zal 395 En mens vorm heeft ontvangen  van de ziel zal ge verstaan  dat daar geen ziel van kwam  Maar wie zo vlees van hem nam God gaf hem ziel gelijk Adam 400 de zevende dag die heeft de naam  daar God op rustte zaterdag  En in Hebreeuws is het zoals ik het zag Heten het de Joden sabbat  Dat is rust God daar het al aan staat 405 [en hij zegende dat is waar]  Sinds vierde men het menig jaar  Dus zoals ge hier hebt vernomen  Zo is het ons van Mozes gekomen  dat God maakte hemel en aarde 410 En al dat behoorde tot haar waarde  al benedijde hij het en zegende  dit was eer dat nooit regende  want een fontijn van grote prijs  die kwam uit het paradijs 415 gaf natheid in grote tijd  alom en om de wereld  het paradijs betekent Maria  de fontein Jezus de vrije  die al met deugden maakte nat 420 hierna zal ik het verklaren beter wat rivieren daaruit kwamen  En ook ze heten bij namen  hoort van Adam dat bescheidt God maakte hem zoals hier voren staat 425 van de aarde van de leem  Naar het vlees is het dat ik rijm  En de ziel maakte hij van niets  weet wel dat hij achter liet  de waarheid die niet geloofden dit 430 de letter spreekt dat hij in blies  hem de levende geest  dat betekent recht allermeest  dat hij de ziel zond in het vat  Plato doolde in deze plaats 435 de edelste klerk van hoge naam  die zei dat het lichaam  de engelen maakten en God de geest  dat zeggen sommige heb ik gevreesd  dat de ziel was mede 440 gemaakt van de Goddelijkheid  was dat waar zo mocht dan  Nee, geen zonde doen de man  Niet meer dan onze Heer  Nog ook sterven nimmermeer 445 De man was gemaakt van de modder  dat merk recht in mannelijke ouderdom  volkomen in kracht in hun jeugd  volmaakt van leden in zulke deugd  wilde hij het gebod God niet begeven 450 dat hij mocht eeuwig leven  verbrak hij het ook door enige nood Dat hij er om smaken zou de dood  Dus was hem wel wil gegeven  Weder hij sterven wilde of leven 455 God die mild is en wijs  die maakte dat paradijs  te derde dag toen hij uit  Komen deed bomen en kruid  al daar de wereld is aan het begin 460 dat is ten oosten nog meer of min  aldaar heeft hij het gezet het beschrijft de heilige wet  dat het is de schoonste plaats  die is onder de hemel mede 465 beide bij bergen en bij landen  uit onze veranderen bevinden Of ze geeft het met de zee  dat man nee gewint nimmermeer  Nog nee geen kwam in de plaats 470 Met nee geen handigheid  het was tot de maan hoog Daarom bleef het van de zondvloed droog  In het paradijs zette onze Heer God Al het hout want het was zijn gebod

(1) In het Hebreeuws staat 25: ‘en de Goden zagen dat het goed was’. Een probleem met 1 God. Daarom wordt hier de Drievuldigheid gemaakt. Dat was met Maria’s maagdelijkheid nogal een strijd vroeger van verschillende theologische groeperingen en vooral Arianen die er maar 1 God in zagen. Die werden ketters genoemd wat tienduizenden mensen het leven heeft gekost. Nu staat er alleen; ‘God zag dat het goed was’. Is dan ook de Drievuldigheid verdwenen?

[fol.4r] 475 dat scone was ende smaken soechte 

omme dat den man ghenoeghen mochte 

bede de smake ende dat up sien 

jn die middewarde van dien 

sette hi des leeuens hout

480dat heuet die cracht ende die ghewout 

die de vruucht et soe mach hem gheuen 

ghesonde ende langhe leeuen 

Oec segghen sulke boeke meer 

dat hi mach leuen emmermeer