Heymelijchede der heymelijcheit.
Heimelijkheid der heimelijkheid,
Jacob van Maerlant, 1374.
Heymelijchede der heymelijcheit, Heimelijcheit der heimelijcheden, Heimelicheit
der heimelicheden.
Geschreven en vertaald door Nico
Koomen.
uit nl.wikipedia.org
|
121 God, enich Vader ende Here, Sonder beghin ende emmermere Sonder ende wesen sal, Hem bevelic groet ende smal 5 Mijn ziele, mijn lijf van quaden dingen; Ne laet mi, Here, niet ghehingen Te doene dat onnuttelec si. Oec biddic, Here, dat ghi mi Helpt nu te desen stonden 10 So dat moet werden vonden Dit boec, dat ic hier dichten sal: U hulpe begeric boven al. Want wildi mi in staden staen, So willic nu hier anegaen 15 Van naturen die meeste wort, Die noch nie worden gehoert Van enegen man teneger tijt. Maria, moeder Gods, ghi sijt 122 Dieghene daer ic troest an soeke 20 Om mi te helpene tesen boeke; Want wildi mi staen te staden, Daertoe troesten ende geraden, So sal ic te bat in allen saken Dit mogen dichten ende maken. 25 Vort biddic allen desen Die dit boec selen lesen, Dat si die grote Heimlijchede Van mannen ende van vrouwen mede Niet ne lesen oppenbare 30 Vor diegene die hare enthare Scone wort ende const beniden Ende die oec lachteren tallen tiden; Maer dat doet haer scalke sin, Dar die doegt niene macht in. 35 Op dit so segt Aristotiles: So wie dat besmet es Met alrande quaethede, Waer hi comt telker stede Dar hi wijsheit ende leringe hort, 40 Hi verkeret in quade vort; Maer, daer dogt ende wijsheit es in, Al hort hi iet, sijn hovesch sin, Keret ter dogt, groet ende clene, Want naturlike leringe gemene 45 Geeft hem dat hi alle saken Ten besten keert met sire spraken. Ende hoe men dit bekinnen sal, Sal ic u nu leeren al, Ende in dietsche wel bescriven 50 Beide van mannen ende van wiven. God maecte den man na sire werde Van den lime van der erde 123 Ende gaf hem der werelt mogenthede Van al te besittene mede, 55 Ende Adam was dierste man Dar God an te makene began. Nu seegt Aristotiles Dat Adam gemaect es Van VIIJ stucken, dat verstaet, 60 Dat deen na den andren gaet, Ende leert hier in sijn beghinnen, Waer men elc gedeel sal kinnen Dat an den man gemaect es; Ende wat in elc te merkene es 65 Dat suldi nu alhier verstaen. Dat ierste deel es, sonder waen, Van den lime van der erden, Ende daeraf liet God gewerden Tfleesch dat die mensche heeft, 70 Dat weder de doot der erden geeft. Dat ander deel, verstaet hier mee, Es gemaect van der zee, Ende daeraf comt mede dat bloet Dat in den mensche wesen moet. 75 Dat derde deel, dats oppenbaer, Dat comt u van der sonnen claer, Ende daeraf sijn, als wijt togen, Gemaect scone des menschen ogen, Die al den lichame leiden mede 80 Met harre claerheit telker stede. Dat vierde deel gemaect es Van den wolken, des sijt gewes, Ende daeraf sijn gemaect nu Des menschen gepeise, seggic u, 85 Beide goet ende quaet. Dat vifte deel, dat verstaet, 124 Also als ict hebbe vernomen, Es hem van den winde comen; Daeraf heeft hi uut nese, uut monde. 90 Den ademtucht tallen stonde. Dat seste deel, wat helpt ontsaect, Dat es van den stene gemaect, Ende daeraf sijn alle die beene Van den mensche, groet ende cleene. 95 Dat sevende deel, hebbic vereest, Dat es van den heilegen geest, Daer die mensche af redelic mede Es besceden in elke stede. Dat achste deel, seegt tghedichte, 100 Dat es van der werelt lichte, Dat licht dat Christus es genant; Ende daeraf es die mensche becant Dat hi godevruchtech es, Op alle dinc, sijt seker des. 105 Dus es die mensche gemaect al Van desen achten, groot ende smal. Nu hort van desen meer: Ghi horet nu wel seggen eer Dat die mensche, na minen rime, 110 Gemaect es van der erden lime; Ende, trect hi der erden meest an hem, ...................... Ende swaer, ende werdet gerne vet, Opdat hem anders niet ne let. 115 Ende es hi van der zee meest, Daer ic dat bloet in hebbe vereest, So es hi vroet, met ere vlucht Die hem nochtan geeft I ducht Ter vroetscap, dar hi hem toe keert, 120 Dat hire niet I wort volleert. 125 Ende es hi van der sonnen dan, Dar hem sijn licht af comt an, So es hi scone van allen leden Ende graselijc oec van seden, 125 Ende int scouwen te siene goet, Maer quaet es te kennene haer moet. Ende es hi van den wolken met, Dar sine gepeise af sijn geset, So es hi lijcht ende snel, 130 Want de gepeise, wetti wel, Die sijn vollec harentare; Dus moet hi trecken oppenbare. Es hi meest van den winde, Daraf die adem comt gehinde, 135 So es hi haestich ende wreet, Ende ter erscap oec gereet; Want, daer vele adems binnen es, Es vollec verwermt, sijt seker des. Ende es hi meest van den steene, 140 Daer af gemaect sijn die bene, So es hi wreet van sinne Ende wreet mede, als ict kinne, Gelijc die stene hart sijn Ende quaet te werkene sijn ascijn, 145 Also sijn dese die ic mene, Die meest in hebben die bene. Ende es hi oec alre meest Gemaect van den Heilegen Geest, Dar hem bescedenheit af comt, 150 Als hiervoren es genoemt, So es hi goet ende suver mede, Ende set sinen sin wel gerede Ter heileger Scrifturen wert, Die hem wort wel geoppenbaert, 155 126 Want die Heilege Geest in hem leeft Daer hi sijn wesen meest af heeft. Ende es hi meest gemaect mede Van den lichte der claerhede, Dat God selve es gheheten, 160 So es hi goet, alse wijt weten, Ende herde claer op alle dinge, Want hi es so sonderlinge Van levene in gerechticheden Dat hijt al gedoogt mede 165 Dat hi hort ende siet, Want hen gereint sire herten niet. Dit sijn de poente daer men mede Kinnen sal des menschen sede, Ende waertoe hi es gesaect. 170 Ende waer hi meest af es gemaect. Noch sijn oec IIIJ ander dinge Daer die mensche sonderlinge Af es gemaect, als ict versta. Dit sijn die IIIJ elementa; 175 Dats vier, lucht, dese beede Ende water ende die erde mede: Dese IIIJ sijn an elken man Ende doen boven den andren nochtan, Ende welc si meest hevet ane 180 Daerna trect sine gedane. Heeft hi des viers alre meest Ende de lucht mede, hebbic vereest, So es hi heet van naturen; Ende es dat in hem geduren 185 Twater ende die erde met Ende meer sijn in hem geset, So es hi versch ende cout Ende daerna trect oec sijn gewout. 127 Dus heeft elc mensche dese viere 190 In hem geset na sine maniere. Nu seldi noch vorwart weten Dat oec van den VIJ planeten Elc mensche heeft sine nature. Die willic noemen nu ter uure 195 Saturnus, Jupiter, ende daeran Volgt Mars, ende de Sonne dan; Darna Venus ende Mercurius Ende de Mane, wi lesent dus. Nu doen die mesters verstaen, 200 Als een kint wert ontfaen, Die planete die rengneert dan Dat dat kint trect daran, Weder si es quaet of goet. Pytagoras ons verstaen doet, 205 Als dat kint wert geboren, Die planete die dan comt voren Dat dan darna trecken moet, Weder si es quaet of goet; Ende sijn si beide goet dan, 210 So wert sere goet die man Ende sijn si quaet, als ict versta, So trect hi oec gerne darna; Ende es deen quaet ende dander goet, So es hi tusschen beide gemoet, 215 En ware alse, als ghi mogt horen, Als ic gesproken hebbe hiervoren Van den VIIJ delen, Godweet, Si mogent breken wel gereet; Want, mocht an die planeten gaen, 220 So ne mocht niemen wederstaen Sinen wille doen no den haren, Hi ne soude altoes darna varen. 128 Nu sijn noch IIIJ ander dingen Daer de menschen sonderlinge 225 Haer nature af hebben ontfaen: Nu horter na ende vanc verstaen. Dat sijn IIIJ complexien, geset Met al den andren, dat wel wet, Dar alle menschen af moeten wesen: 230 Ende die ierste oec van desen Heet sanguinea int latijn, Ende wille de beste van allen sijn; Die andre heet colerica, Si es oec de beste darna; 235 Die derde heet fleumatica, Die vierde melancolia, Dese IJ sijn niet so goet Als dander IJ, als ict verstoet. Dese vier complexien geven mede 240 Elken sine naturlijchede, Want sanguinea maect blide den man Ende doeten oec sere minnen dan, Ende die andre maecten coene, Licht tornich in elken doene. 245 Die derde complexie,
als ict kinne, Maken bloede ende plomp de sinne, Ende vele spraken es in desen Die vierde gevet oec met desen Den genen daer si wonet mede 250 Dat hi traech es in al de lede Ende gerne droeven ende allene, Hi ducht alle dinc gemeene. Nu hebbic u nu doen verstaen Waerof dat hebben ontfaen 255 Har nature ende har wesen. Alle menschen, nu hort na desen 129 Noch een luttel van hen meer. Ic wille u hier doen kennen meer In die ogen wat een es, 260 Also ons segt Aristotiles; Hi segt, als wijt horen mogen: Diegene die heeft grote ogen, Hi es droge van naturen In hem selven telker uuren. 265 Dengenen die oec, sonder waen, Sijn ogen diep in thoeft staen, Hi es van quader listechede Ende oec I bedriegere mede. Den genen die dogen opwert pulen, 270 An dengenen sal men gevulen Onscamelheit ende clappen met Ende van herden sinne, dat wet. Die vele bruuns hevet nu Int ogeappel, dat seggic u, 275 Hi es van groter bloethede Ende vervaert hem gerne mede. Den genen die de ogen scieten Herwert, derwert, ende vlieten Eenpaerlike, ende die alle dinge 280 Nauwe besiet sonderlinge, Hijs quaet ende scalc, dat seggic u; Huet u van hem, dat radic u. Diegene die oec siet als I wijf, Hi es oncuusch in al sijn lijf; 285 Ende van lichame onsuver mede Ende onscamel in elke stede. Diegene die siet als I kint Ende kintsche gedachte heeft omtrent, Ende blide ansichten togen, 290 Ende gerne lachen metten ogen, 130 Die mach leven lange tijt So blidelike ende met jolijt. Diegene die dogen groet heeft Ende bernende rayen uutgeeft, 295 Dats I drogen mensche mede Ende al vol van idelheden, Ende mint gerne, sonder blijf, Weder dat si man of wijf. Diegene die hevet cleine ogen 300 Ende bevende, als wijt togen, Die es tornich ende wreet Ende mint oec die wijf gereet. Diegene oec, nu merket hier, Die dogen vlammen als I vier, 305 Die es quaet, seit mine leere, Ende een quaet mensche sere. Diegene die oec heeft ter stede Vele verwen in dogen mede Geminget met geluer gedane 310 Gelijc oft ware sufferane, Dat betekent in waerheden Dat hi es van quaden seden. Die vele vlecken hevet met Omtrent dogeappel geset 315 Also als ment hier verstaet, Betekent dat hi es quaet. Diegene oec, als wijt kinnen, Die dogen hebben bruun binnen Ende met gelu rayen, sonder waen, 320 Diegene hevet manslacht gedaen. Nu hort vorwert ende verstaet Waer dese redene henen gaet; Een luttel seggen hort na mi; De nese, die an den mensche si, 325 131 Sijn daraf inge die gate Ende suptijl oec mede ter mate, Dengenen dien si also staen, Hi veght gerne, sonder waen. Diegene die de nesegaten 330 Wijt hebben uutermaten, Ende groet oec die nese mede, Hi es van luttel wijsheden; Maer, die heeft tusschen beden, No groet no cleine, in waerheden, 335 No te wijt no te inge, Dat sijn die beste sonderlinge. Dit sijn der naturen heimlijchede, Dar men se mach bekinnen mede. Omdat ic hier hebbe geseit 340 Van der naturen heimlijcheit, Waer men die mach bekinnen An den mensche in allen sinnen, Ierst van VIIJ poenten gerede Ende van IIIJ elementen mede, 345 Ende van VIJ planeten daernaer, Ende van IIIJ complexien oppenbaer, Gelijc dat dese regneren alle In den mensche, dar elc gevalle, Al deser gelike elc mensche es 350 Van IIIJ humoren, sijt seker des; Ende dies willic u maken vroet. Dat ierste humor, dat es bloet, Weder het si fris of heet, Ende dat regneert oec wel gereet 355 Den mensche in die rechter side; Ende dat regneert tallen tiden Daer uut ende in comen moet. Dat ander humor, als ict verstoet, 132 Es I rode colore, Godweet, 360 Ende die es droge ende heet, Ende regneert oec tallen tiden Den mensche in die slinker side. Nu hort van den derden humore, Dat es erande swarte colore: 365 Dese es droge ende cout, Ende heeft in alle die lede gewout. Die vierde colore, als ict versta, Es erande fleuma; Ende dese es in elke stede 370 Met der swarter gemingt mede, Ende sijn oec beide int hoeft In I deel, dies geloeft, Ende in I deel oec mede In de blase wel gerede, 375 Ende in I derdendeel oec met In de mage mede geset. Nu sijn dese humoren in schijn Waer si in den mensche sijn; Nu willic u vort seggen al 380 Weltijt elc regneren sal: Dat bloet, segt Aristotiles, Dat meest in den lentijn es, In den mensche, ende wast al stille Van viften dages in sporkille 385 Toten meye also vort, VIIJ dage, hebbic gehort. Die rode colore, dat verstaet, In den somer anegaet, Daer dat bloet nemet ende 390 Ende duert vort met genende VI dage binnen oegstmaent, Daer gaet si uute, na mijn verstaen. 133 Daerna die swarte colore begint, Ende duert, als men bescreven vint, 395 Vort tote alreheilegen misse Tote in die maent dage sesse. Darna begint fleuma saen, Ende duert vort, al sonder waen, Al den winter met gewelt 400 Tote dat men sporkille telt V dage, hebbic vernomen, Dar sijn si ten ende comen. Noch seldi meer verstaen Van desen humoren nu saen: 405 Ic segge u mede dat dat bloet In den mensche regneren moet Van der negender uuren met Die in den nacht es geset, Recht toter derder uuren 410 die in den nacht sal geduren. Ende gi selt weten hier ter stede Dat viere en twintech uuren mede Altoes sijn, des sijt bedacht, Binnen den dage enter nacht. 415 Ende in de rode colore, dats waer, Die regneert vort daernaer Recht toter negender uuren Van den dage in haer geduren. Darna comt, hier nu hort, 420 Die swarte colore, ende regnert vort Van den negender uren van den dage In har macht alle slage, Toter derder uuren mede Van der nacht in die lede. 425 Nu so comt hier fleuma Ende regneert oec daerna 134 Van der derder uuren van der nacht Also vort met sire cracht Toter negender uuren met, 430 Die in den nacht es geset. Nu hort van desen dingen meer: Dat bloet, daer ic af sprac eer, Daeraf willic nu doen verstaen Waer dat uuten mensche sal gaen. 435 Galienus segt ons al Dat ter nesen comen sal Ende bi der rechter naturen fijn Sal dar sijn uutstorten sijn. Die rode colore, als wijt horen, 440 Heeft haer uutstorten ten oren; Die swarte colore, dat verstaet, Haer humoren ten oren uutgaet; Ende fleuma heeft tallen stonden Har uutstorten ten monde; 445 Nu hetic dat men dit versta Om datter noch sal comen na. Verstaet nu wel dese wort, Wat Aristotiles brenget vort; Hi seit van vire etaten 450 Ende wilt dese IIIJ caloren saten Te deilene in den mensche al. Hi segt dat regneren sal Fleuma met den bloede mede In der kinder kintschede 455 Recht tote XIIIJ jaren; Darna seit hi al oppenbare Die rode calore in den man Tote XXVIIJ jaren vortan; Die swarte calore, wet vorwaer, 460 Regneert met den bloede daernaer 135 Bi gerechter naturen geset Tote XLIJ jaren met; Vort, so es altoes darna In den mensche geset fleuma 465 Recht tote in sinen ende Dat seide Aristotiles, diet wel kende. Nu sal ic u noch vroet maken Van den humoren ander saken, Wat dit bloet geven can, 470 Darin regneert wijf of man. Het maect recht de stemme goet, Simpel, hovesch ende wel gemoet, Soete, blide ende hoechede Ende oec opdragende mede. 475 Die rode calor maect
echt Erre, coene ende lecht, Goeden sin ende scarp met; Mager ende oec vele hi eet Ende saen es hem verduwet dat 480 Wat hi dranc ofte at. Die swarte calore, wet dat wel, Maecten erre ende fel, Loes ende wreet mede, Ende oec nidich in serichede. 485 Fleuma, als ict verstaen can, Maect al coene den man Ende welgevoecht van leden, Ende van vele gepeisicheden Wakende ende in hem selven met; 490 Ende oec so wert hem, dat wel wet, In sire joncheit grau sijn haer Op sijn hoeft, wet vorwaer. Nu seldi noch meer verstaen: Waer I met siecheden bestaen, 495 136 Ende hem dat quame, sonder waen, Van enegen humore die hier staen, So willic u nu leren al Hoe men dat cureren sal. Comt die siecheit van bloede nu 500 Dat es soets ende warm nu, Dat sal men met droger medicinen Ende met couder curen pinen. Comt hi oec, dat wel wet, Van der roder colore met 505 Die bitter ende wuchtech es nu Ende droge mede, dat seggic u, Die sal men cureren met soeten dingen, Ende cout ende fris sonderlinge. Eist van swarter calore gerede, 510 Die es cout ende gesouten mede Ende droge, hiertoe sal men pinen Met soeter ende warmer medicinen; Ende met friser, mede verstaet, Dese oec te curerne staet. 515 Comt van fleumen oec in di Die oec vijfterhande si, Alse Jannitius ons doet cont, Die cout es ende fris terstont, Dese sal men met warmer medicinen 520 Ende met friser cureren pinen. Noch hort van bloede na des: In dien datter overtullich es In die adren, dat wort ontfaen In erande borne saen 525 Eert den lichame weder yet; Ende die borne, als men siet, Dunne ende scumachtich mede, Neven alle die voegende lede 137 Also wel die grote als die cleine, 530 Sijn geminget int gemeine. Ende het sijn erande principale Borne, die liggen also wale Neven die mere bornen mede, Ende die liggen an die stede 535 Daer mach men gemeinlike Brande maken sekerlike, Dats te verstane telker uuren, Daer vergaderen die juncturen Bi den scoudren in elke stede 540 Ende bi den elleboge mede, Bi den knien, sonder vorst, Bi der slinker side der borst, Bi der eersbille, si u becant, Ende oec in midden elke hant, 545 Onder den voet oec gerede, Ende oec in den necke mede, Ende oec mede overal In den lichame, groet ende smal, Daert moru ende suptijl es, 550 Ende in al de vingre oec des, Ende oec mede met goeder moeten Alle die teen van den voeten, An die levere oec, Godweet, Ende an de milte oec gereet, 555 Ende gemeinlike in elken lede Dart voeget tegadre mede. So mach men in allen saken, Daers te doene es, brande maken, Daer men met desen IIIJ humoren 560 Curen mach wel ter curen. Dus hebbic u geleert hiermede Aristotiles heimlijchede, 138 Die lange hiervore verborgen was; Ende mede segt Ypocras 565 Ende Galienus, dat verstaet, Die gevenre oec toe raet Ende sayen darin somich wort Als ghi hier hebt gehort. Nu hebbic u geleert 570 Waer dat bloet meest regneert In den mensche bi naturen Ende waert ontfaet sine figure. Noch willic daeraf seggen vort Des ghi niet en hebt gehort, 575 Maer niemen sal hem stoeren des, Dat ic deser heimlijcheit doe gewes. Aristotiles seit ter uuren Dat de liede der naturen Dat bloet dorloepen moet, 580 Weder het si quaet of goet. Daeraf sijn al princepale Die gegaden, wet dat wale, Beide van mannen ende van vrouwen; Ende si sijn int anscouwen 585 Ekelachtich, dat wel wet, Moru ende vol vleeschs met; Si sijn heet ende oec wac; Si liggen in enen sac, Som groet, som cleine; 590 Som sijn si heter int gemeine Dan enich van den andren mede Een dic man, weet gerede, Hebben se wel int anescouwen Vele meer dan die vrouwen; 595 Ende dat naturlike saet, Daer men dat kint also ontfaet, 139 Dat comt uut al des menschen leden, In bloede treckende daer beneden, Ende vergadert daerin al, 600 Als ic u hierna seggen sal. Ende die gegaden van den man Die heeft vaste besloten dan In ene borse die nature, Ende die borse es wel ter cure 605 Gehecht an die gegaden met Met adren die daeran sijn geset, Ende die corten ende lingen Als te doene es te dien dingen, Ende geven spacie dien gegaden 610 Dat si niet en werden verladen. Oec hebben die gegaden mede Ene andre adre daer ter stede Met IIJ vorken, verstaet dus, Ende die heeten didimus, 615 Dats twivelijc, des sijt gewes, Want twivel es, sijt seker des, Of Didimus procedeert ende comt Van den gegaden vorghenomt Of van den ingewande tesamen 620 Van des menschen lichame. Ende dese adre didimus Die es boven gevoeget aldus An I adre die sophat heet Die oec tote beneden geet 625 An die gegaden, sijt seker des, Ende daeran vastgehecht es. Ende bi der adren, als wijt weten, So werden die liede somwile te sleten Ende gescort, wet vorwaer, 630 Want alse dingewande sceden daer 140 So vallet dan den lieden neder, Ende somwile so keeret weder Die gegaden opweert dan Ende bergen hem daer vortan 635 In den lichame, daer men in scine Onder wilen af hevet pine. Die gegaden, suldi weten, Dat sijn die vate geheten Van den gegaden, als ict versta, 640 Daer ic af spreken sal hierna; Want in IJ rande maniren Comt dat saet derweert scire, Bi den oversten als ter stede Ende bi den nedersten oec mede. 645 Ende dat men van den
oversten noemt, Dat seggic dat dor die adren comt Die van der leveren bringet bloet Dat ten gegaden neder moet; Ende, alst in die gegaden es, 650 So hetet saet, sijt seker des; Ende dat bloet werdet wit, Overmids dat wort verhit De mensche, om sine genoechlijchede Ende om die lost van sinen lede; 655 Ende, alst dus al es verhit, So hetet in latijn sperma dit. Die nederste sijn oec adren mede, Die tusschen die gegaden ter stede Ende die roede oec sijn geset; 660 Ende oec tusschen der vrouwen let Staen si alle wel, ende gaen Van haren gegaden, hebbic verstaen, Ende bringen dat saet vort dan Gelijc dat doet in den man, 665 141 Dat oec sperma geheten es. Maer de nederste adre, sijt seker des, Brinct saet ter roeden na desen, Die al gemaect es van pesen; Ende an dat ruggebeen oec met 670 So es die roede oec geset, Ende nemt daran haer beghin Ende vergadert recht daerin, Gelijc dat tande in kamme staen Dar men met weeft, sonder waen, 675 So es deen in dander gescicht; Ende hierbi so hetet men slecht In latijn riet der pesen, Daran die roede gevest moet wesen Ende daer genoechten af comen vele 680 Ende behoert ter vrouwen spele. Nu willic u besceden vort Van den sade, want menich wort Set men daeraf, groet ende cleine; Maer nu sal ic u int gemeine 685 Seggen ende besceeden al Wanen dat comt, groet ende smal. Aldus so segt Ypocras, Die I groet mester was, Dat sijn beginsel nemt dit saet 690 An die hersenen, ende nederweert gaet Bi cleinen aderkinen, vorwaer. Ende oec, seit hi mede aldaer, Worden dadren gesneden ontwee, Hi ne mochte bruden nemmee; 695 Ende, ware hi oec met wiven, Van hem ne mochte niet becliven Enich saet dat brochte vrucht; Dit es dat die nature ducht. 142 Nu segt mede Galienus, 700 Ende willet mede proeven dus, Dat van der leveren comet al Dat saet, groet ende smal, Daer men kindre met winnen mach. Ander mesters doen gewach, 705 Ende oec mede vele auctore Seggen aldus, als ict hore, Dat tsaet comt uut allen leden Eert vergadert daer beneden, Daert sine nature ontfaet 710 Eert uut der roeden gaet. Nu willic u dit absolveren Ende overeen doen concorderen, Want wi selen verstaen al bloet Dat alle die lede, cleine ende groet, 715 Nemen haer voetsel ende haer begin An die levere, meer no min; Ende van den hersenen wert dit saet Meest genomen, dat verstaet, Ende dat bi aderkine clenen 720 Nederweert daer gaet altenen: Ja, als die mensche beroert es, Als ic voren dede gewes, Ende hierbi mach men seggen ter stede Wel dat comt van allen leden, 725 Want die levere voet al dat bloet Daer dat saet af comen moet. Vort, seldi oec verstaen Dat dit saet, al sonder waen, Ghi sult oec weten ongewaent 730 Dat dit saet wast ende waent In den mensche al sine lede Beide tide ende uuren mede, 143 Gelijc dat elemente geven Dat hiervoren es bescreven, 735 Ende oec der planeten aert Daers vele in wert geoppenbaert; Ende oec gelijc dat die planeten Meren, mindren, alse wijt weten, Als wi in die mane mogen sien, 740 Also meren ende wassen nadien Die humoren in wacken lieden, Ende alre meest horic bedieden, Dat bloet in die liede es Ende die levere met, sijt seker des, 745 Beide sijn si fris ende wac, Daeraf den mensche comt ongemac. Alst hem overvloyech es binnen, Doet den mensche gerne minnen, Want alst den mensche dus verswaerd 750 Enthem te sere oppenbaerd, Ende vallet hem dan in die hopen Boven broecgordele, ende gaet nopen Al toter erden nederwaert, Daer si opstaet met der vaert 755 Ende wort beroert vore int hoeft Alre meest, des geloeft; Want die pesen, die daer bringen Die gevoelnisse in allen dingen Ende oec die genoechte mede, 760 Die nemen inde teser stede Recht in thoeft van der roeden; Om dit so doet hem daer verwoeden Meer dan in ander lede, Omdatter uutganc soect ter stede. 765 Ende om dese vorseide dinge, So wast meer sonderlinge 144 Ende mere oec meer dat saet Int wassen van der mane, verstaet, Ende in die volle mane met 770 Ende in frisen tide, dat wet, Ende oec mede, dat wel wacht, Int begin van der nacht, Ende in de morgenstonde oec mede Dan wast al bloot in die lede 775 Meer dat tandren tiden doet. Hierbi mach elc wesen vroet Weltijt hi wesen sal met vrouwen. Ic wil u noch doen weten meer, Want ic hiervoren seide eer 780 Van adren die hebben die man, Die dat saet leiden can Dart wert verwandelt in sperma. Recht deser, gelijc als ic versta, So werdet oec geleit der vrouwen; 785 Maer sonder dese adren, entrouwen, Hebben se I andre meer nochtan In hen selven dan die man. Ende die adre heet Galienus Yrierus, wi lesent dus, 790 Dat es te seggene wivelijc. Ende dese adre werpt sekerlijc Uuter leveren IJ adren fijn Die oec mede gevorket sijn. Die I raye oppenbaert 795 Ter rechter kinbacken waert, Ende die andre strect herde gerede Ter slinker kinbacken mede; Dit sijn de vorken van ere raye. Nu hort waer haer dander sal sprayen; 800 Si sent hare I tac weder 145 Recht toter matricen neder In de rechter side ter vaert, Den andren tac ter slinker waert; Aldus vergaderen si beide daer 805 An matrice, wet vorwaer; Ende uut desen werden gepurgeert Der vrouwen stonden, als men ons leert: Ja, alsi wel sijn ontploken Ende nature de stonde stoken; 810 Ende onder tiden so sluten si Mede oec so vaste daerbi Dat hen die stonden opweert gaen Ende doet se bloeden ter nese saen, Oec liggen se hem somen, sonder vorst, 815 Tenen cloete onder die borst, |