Boec van coninc Artur.

Lodewijk van Veltheim, 1300-1350.

Geschreven en vertaald door Nico Koomen.

Klik hier voor de index.

52|1ra| Om dien maras dier om ginc. Dus lagensi daer lange na die dinc, 53 entie coningin Eleine, die ter stede binnen was, ende haer suster mede 5hadden groten anxt dat si verraden mochten werden yegeren (?) bi, oft gevaen, ende weende sere dicwile daer om haren here, dat elc so lange marret mede. 10Graciaen troeste sere ter stede ende seide si souden, sonder waen, goet soccors hebben saen; dus troesti die vrouwe fijn, ende hi had enen sone, hiet Banijn, 15ende sijn peter was die coninc Ban, ende hi was i scone ioncman, ende hi was Leonses maech mede; ende doe Leonse wiste die waerheide dattie casteel belegen was, 20ontboet hi Antianne na das, den drossate, dat hine come pplien nu; ende hi quam tot hem secgic u. Doe hiet hine al hemelijc varen tote Biroske int foreest, twaren, 25met sinen ende onbeit ons daer naer optie fonteine ende segt daer nieman van al uwen lieden, werwaert gi sult henen riden. Doen seide die drossate saen 30dat dit wel soude sijn gedaen; doe vor hi henen hemelijc daer ende Leonse van Banniin daer naer, sinen neue, ende senden nu tote Pharine, dat secgic u, 35 54 om dat hi quame toter stat daer si geviseert hadden vor dat int foreest, daer hi wel wiste, ende dat hi emmer niet en miste, hine vor hemelic ende daer, 40ende Leonse vor nu daer naer int foreest, daer die borre stoet, daer die drossate beide, des sijt vroet, dese stat hadden Merlijn vorwaer gewijst dat si beiden souden daer; 45dus beide oec Leonse ende Antran tot dat Pharijn quam ende sijn man; dus lagen si daer alle alsoe tot smaendages na sent Jans dach toe; doe Merlijn wiste dat si vergadert waren 50ende dat si ontbeiden na soccors, twaren, dat hi hen geloefde te bringen daer, doe ginc hi ane Waler daer naer ende seide dat hi dierste bataelge leide ende met hen name daer gereide 55drie neuwe ridders entie XL mede, 1rb?| die van Carmelide quamen ter stede ende nemt soe vele dan dat gi hebt X^m man, ende doet Ulfijn voren v baniere; 60ende her Waler dede alsoe sciere alsem Merlijn heft geheten, ende trac met sinen, als wijt weten, over ene side; daer na dede Merlijn den coninc Ban den andren sijn, 65die Waler volgen souden naer met X^m riddren, wet vor waer; 55 doe riep Merlijn den coninc Bohorde ende hiet hem dat hi nu vorde die derde betalie, ende nemt met u 70die CCC ridders, die gi bracht nu vt sconinc Anias lande, ende nemt daer mede tote X^m oec nu ter stede van den ridders die quamen van Carmiliede. Doe hiet Merlijn vort tien tide 75den coninc Artur: here, gi sult die virde batalie leiden met gewelt, ende met u selen siin nu ten stonden die heren vander Tavelronden. Doe riep die coninc Artur ter stede 80her Uile (?) ende Nasciene mede, ende hiet sijn liede hen doen gereden ende si dadent doen sonder beiden; doe nam Merlijn den drake ende gaven Keyen na die sake, 85ende seide dat hinen vorde daer naer, want het es v recht vor waer; ende wacht v wel, dat radic nv, dat ridderscap niet werde genedert bi v; ende wetti wat gi selt doen ter stede 90alse gi onder die viande comt daer mede, So voret teken altoes in v hant. Dat salic wel doen, seide Keye te hant. Merlijn hiet den iij coningen doe ende Waler (?), datsi dapperlijc alsoe 95te Trebes werd voren gereit, want hijs in vier sinnen beleit, ende elc prinse die der leget an heuet onder hem XX^m man, 56 ende elke bataelge vanden onsen mede 100sal enen vanden haren anstriden ter stede. Hoe, seide die coninc Artur, Meerlijn, hebben si meer liede dan hier sijn? Jase, here, de helecht secgic v; maer wi selen een scoen soccors hebben, secgic v, 105wel van XX^m man, die ons selen comen an, die licgen int bosch van Brioskes. Hoe selen si weten welc tijt dat es? seide Artur; here, seide Merlijn doe, 110ic salse halen tide genoch daer toe; |1rc?| ende Bliobleris sal vore varen nu, want hi weet die pade wel, secgic v, ende recht alst daget suldi varen daer gi enen horen hort, daer volget naren, 115ende gi sult sien enen groten brant in die locht; daerna volget thant, want dan sal v soccors sijn gereet, dat ic v senden sal, God weet; blift te Gode! ic vare nu daer. 120Dus sciet Merlijn van hen daer naer ende quam daer Leonse was gelegen ende sinen gesellen, ende sprac daer iegen ende seide: wat licgdi hier onder v? gine comt nember so vollic nv 125te Trebes die coninc Artur ne sal daer wesen met sinen volke al. Alse dit Leonse verstoet, vor waer dede hi hem grote feeste daer ende vraechden om beide die coningen doe; 130hi seide: gi selt se sien ende daer toe 57 met groter macht die si bringen; maer vast gereit v; ende na dien dingen gereiden si hen ende maecten daer vier batalien; deerste daer naer 135leide Anthiones met VI^m man ende Graciaen VI^m oec daer an, ende Pharijn hadder VI^m mede, ende Leonse VI^m oec ter stede. Hier met quamen si te Trebes werd, 140ende al die wile dat si quamen in die verd salic v vort secgen van Artur ende vanden ij coningen haer aventure.

Om het moeras die er om ging. Dus lagen ze daar lang na dat ding, en de koningin Eleine, die ter plaatse binnen was, en haar zuster mede 5 hadden groten angst dat zij verraden mochten werden ergens bij, of gevangen, en weende zeer vaak daar om hun heer, dat elk zo lang wachtte mede. 10 Graciaen troostte ze zeer ter plaatse en zei ze zouden, zonder waan, goede hulp hebben gelijk; dus troostte hij die vrouwen fijn, en hij had een zoon, heet Banijn, 15 en zijn peter was koning Ban, en hij was een schone jonge man, en hij was Leonse verwant mede; en toen Leonse wist de waarheid dat het kasteel belegerd was, 20 ontbood hij Antianne na dat, de drost, dat hij komt gegaan nu; en hij kwam tot hem zeg ik u. Toen zei hem al heimelijk te varen tot Biroske in het bos, te waren, 25 met de zijnen en wacht op ons daarnaar op de fontein en zeg het daar niemand van al uw lieden, waarheen ge zal heen rijden. Toen zei de drost gelijk 30 dat dit goed zou zijn gedaan; toen voer hij heen heimelijk daar en Leonse van Banniin daarnaar, zijn neef, en zond nu tot Pharien, dat zeg ik u, 35 54 omdat hij kwam tot de plaats daar ze versierd hadden voor dat in het bos, daar hij wel wiste, en dat hij immer niet miste, hij voer heimelijk en daar, 40 en Leonse voer nu daarnaar in het bos, daar die bron stond, daar de drost wachtte, dus wees bekend, deze plaats had Merlijn voorwaar gewezen dat ze wachten zouden daar; 45 dus wachtte ook Leonse en Antran totdat Pharien kwam en zijn man; dus lagen ze daar alle alzo tot maandag na Sint Jans dag toe; toen Merlijn wist dat ze verzameld waren 50^e en dat ze wachten op succes, te waren, dat hij hen beloofde te brengen daar, toen ging hij aan Waler daarnaar en zei dat hij het eerste bataljon leidde en met hen nam daar gereed 55 drie nieuwe ridders en de 40 mede, die van Carmelide kwamen ter stede en neem zoveel dan zodat ge hebt 10 000 man, en laat Ulfijn voeren uw banier; 60 en heer Waler deed alzo snel als hem Merlijn heeft gezegd, en trok met de zijnen, zoals wij het weten, over een zijde; daar na liet Merlijn de koning Ban de andere zijn, 65 die Waler volgen zou na met 10 000 ridders, weet voor waar; 55 toen riep Merlijn koning Bohort en zei hem dat hij nu voerde het derde bataljon, en neemt met u 70 die 300 ridders, die ge bracht nu uit koning Anias land, en neem daarmee tot 10 000 nu ter plaatse van de ridders die kwamen van Carmeloet. Toen zei Merlijn voort te die tijde 75 koning Arthur: heer, ge zal dat vierde bataljon leiden met geweld, en met u zullen zijn nu ten stonden de heren van de Tafelronden. Toen riep koning Arthur ter plaatse 80 heer Uile (?) en Nascien mede, en zei zijn lieden hen te laten bereiden en ze deden het toen zonder wachten; toen nam Merlijn de draak en gaf het Keye na die zaak, 85 en zei dat hij het voerde daarnaar, want het is uw recht voor waar; en wacht u wel, dat raad ik nu, dat ridderschap niet wordt vernederd bij u; en weet ge wat ge zal doen ter plaatse 90 als ge onder de vijanden komt daarmee, Zo voer het teken altijd in uw hand. Dat zal ik wel doen, zei Keye gelijk. Merlijn zei de 3 koningen toen en Waler (?), dat ze dapper alzo 95 te Trebes waart voeren gereed, want hij ze in vier zinnen belegt, en elke prins die er ligt aan heeft onder hem 20 000 man, 56 en elk bataljon van de onze mede 100 zal een van die van hen aanstrijden ter plaatse. Hoe, zei koning Arthur, Merlijn, hebben ze meer lieden dan hier zijn? Ja ze, heer, de helft zeg ik u; maar we zullen een mooie hulp hebben, zeg ik u, 105 wel van 20 000 man, die ons zullen komen aan, die liggen in het bos van Brioskes. Hoe zullen ze weten welke tijd dat is? zei Arthur; heer, zei Merlijn toen, 110 ik zal ze halen op tijd genoeg daar toe; en Bliobleris zal voor varen nu, want hij weet de paden goed, zeg ik u, en recht als het daagt zal ge varen daar ge een horen hoort, daar volg na, 115 en ge zal zien een grote brand in de lucht; daarna volg je gelijk, want dan zal uw hulp zijn gereed, dat ik u zenden zal, God weet; blijf tot God! ik vaar nu daar. 120 Dus scheidde Merlijn van hen daarnaar en kwam daar Leonse was gelegen en zijn gezellen, en sprak daar tegen en zei: wat ligt ge hier onder u? ge komt nimmer zo volledig nu 125 te Trebes die koning Arthur zal daar wezen met zijn volk al. Toen dit Leonse verstond, voor waar deed hij hem grote feesten daar en vroeg hem om beide koningen toen; 130 hij zei: ge zal ze zien en daartoe 57 met grote macht die ze brengen; maar vast bereid u; en na die dingen bereiden ze hen en maakten daar vier bataljons; de eerste daarnaar 135 leidde Anthiones met 6 000 man en Graciaen 6 000 ook daarna, en Pharijn had er 6 000 mede, en Leonse 6 000 ook ter plaatse. Hiermee kwamen ze te Trebes waart, 140 en al de tijd dat ze kwamen in de vaart zal ik u voort zeggen van Arthur en van de 2 koningen hun avontuur.

Hort hier tusschen den coninc Ban den strijt ende tusschen Claudase, dies droech nijt. 145Daventure seget doe Merlijn was vanden coninc Artur gesceden na das, dat Artur porde doe daer naer, ende Bliobleris vore voren daer, want hi de passe conste sonder vrage; 150dien nacht voren se toten dage; daer quamense op I scoen plein gereet daer ene riviere neven leet, die de Louure hiet, ende si waren daer den here nu comen alsoe naer 155men had te v malen mogen nu wel overscieten, dat secgic u; doen deildense, om dat se wilden sien dat teken daer hen af seide vor dien Merlijn, dat was vanden brande mede 160die inden locht soude vliegen ter stede, ende vanden horne diese souden horen; ende binnen desen quam daer te voren 58 een spiere diese heeft versien, ende ginc int ander here secgen mettien; 165ende doe dit die ander vernamen 1va?| wapenden si hen ende trocken tsamen te velde ende battelgeerden hen daer. Ende Ponces Antones trac daer naer ane dinde van enen bosch ter stede, 170ende daer na quam die hertoge mede van Aelmaengen; daerna quam Rodoen, ende Claudas van Deserte quam doen ende lach met sinen lieden neven [...] ende [..] die wile [.............] 175dat si dus wert voren, quam Merlijn, die hier algader af wiste den siin, ende hi blies den horen doe ende dede den brant vliegen daertoe. Doe Artur den horen horde [....] 180ende den brant [sach?] vliegen daer naer sloegen si alle ten here werd, ende her Walijn vergaderde metter verd; Antrolles de hertoge, secgic u, entie coninc Ban vergaderde nu 185anden coninc Claudas ter stede, entie coninc Bohor vergaderde mede an Pontes Antonijs nu ter stat, entie coninc Artur vergaderde na dat [...............] 190[...............] [...............] die met sulken nide reden beden dat si beide storten daer neder; maer si waren beide volliic op weder 195 59 ende togen haer swerd ende sloegen daer deen opten andren slage swaer; ende alse hi Wallijn te voet sach Sagremor sloech hi al dat hi mach; daer [...] enen Ulfijn oec mede, 200die sine baniere vorde ter stede, ende bander side quamen daer oec toe om den hertoge te bescudden doe. Dus vergaderde deen den andren daer; doe werd mennich spere te broken daer naer 205ende ut gesteken mennich man, die meer op en stont vort an; daer werd die striit groet ende starc mede doch werden hermonteert ter stede die hertoge ende Sagremor beide; 210maer het was groeten leide. Daer dadent wel die XIJ, twaren, die neuwe ridderen gemaect waren; maer sint dat middach leet, vorwaer, sone was daer niemen die een haer 215Wallijn iet geliken const mede, want hi sloech doet daer ter stede ma[...] wat vor hen quam, [...] sijn neve, als ict vernam, [.......] in dese twee 220dadent herde wel ende noch mee; 1vb?| Gal[....] ende Gaheries dadent sowel dat m[....] des over die beste hilt [..] daer nu naest Wallijn, dat secgic u, 225ende Garies enen Egrawein, ende alle die daer waren int plein 60 dadent wel ende condechlike [...............] was [.........] waere, 230die de felste was van alden here, ende daer aldus vergaderden, dan sloech hi metten swerde den coninc Ban opten helm, datter tfier ut vloech. ende dat hi opt gereide boech; 235doe rechti hem op alse de erre was, ende sloech Claudas opt hoeft na das enen slach, maert swerd scamselde (sic) neder ende sloech den orsse alsoe weder den hals af ende het viel doe, 240ende Claudas met [.....] alsoe op [.......] comen daer gaf hi hem iij slage daer naer dat hine had bina weder nu ter eerden doen tumelen, secgic v. 245[...............] [...............] maer het was van sulker cracht ende gewelt dat hi daer nochtan onthelt; doe warp hi den scilt opt hoeft daer naer 250ende quam te coninc Banne werd daer ende began op hem te slane nu; maer h’liede in besiden, secgic v, quamenre toe; doe werd daer naer die coninc Claudas hermonteert, vorwaer, 255want hi hadde noch alse vele liede alse de coninc Ban dede tien tide, ende sine liede hadden met mogen staen en had die coninc Ban selve gedaen, 61 diese aldus hilt durende daer 260toten middage, weet vor waer; ende bander side street die coninc Bohort jegen Pontes Antonijs vort, die een groet spere had in die hant, ende quam opten coninc Bohor gerant 265ende stac sijn speer op hem ontwee; entie coninc Bohor die hem gevee (sic) wat si staken dorden scilt ende dore den arm met gewilt ende nichelden hem an die side doe 270ende stac hem daer in ene wonde daer toe, ende hi viel van den orsse neder daer ende lach in ontmacht oec daer naer, dat men niet conde geweten daer bi weder hi doet ofte levende sij. 275Ende doen sine liede dit sagen daer 1vc?| hadden si anxt ende groten vaer om dat hare here doet ware, ende reden alle daer werd daer nare, om hem te bescudden aldaer nv; 280ende coninc liede quamenre iegen, secgic v, met starken speren; daer werd ter tijt een groet ende een starc strijt [...............] [...............] 285vander wonden ende scaenden (sic) sere ende reden opten coninc met enen here ende sloegen opten helm alsoe dat hi op siin gereide boech doe, ende die coninc Bohor sloegen weder 290dorden helm ene wonde, dat hi daer neder 62 tumelen moeste ende overreden daer eerne die romenie (sic) conden naer hermonteren; doe beval hi saen den sinen dat si hem in staden staen; 295doe reet hi in de meeste porsse daer werd mennich vanden orsse gevelt; doe werd die coninc Bohord achter gedreven alsoe vord enen bogescote wel van daer; 300dus duerde die striit alsoe daer waer, [.........] uer, ende al dese wile vacht die coninc Artur jegen Randone van Gaules; entie coninc Artur, sijt seker des, 305entie ridderen vander Tavelronde liepen hem seer optien stonden ende dadense achter in dere wijs tote op Pontes here Antonijs, ende Keye volchde wel metten drake 310die hem Merlijn gaf vor dese sake, dien groet vier uter kelen scoet; dies noit ne sagen seiden bloet, het soude domsdach wesen sciere, ende ververden hen sere vanden viere; 315ende sonder twivel ane den drake lach betekenesse van groter sake, want tfier dat hem vter kelen scoet dat betekende martilie groet van lieden doet te slane met, 320ins coninc Arturs tiden, dat wet; ende dat sijn stert gewrongen was betekent groet verraetnesse na das 63 dat in sijns selfs liede was mede; doe si iegen hen keerden ter stede 325ende met Mordiette waren algader, daer hi oem af was ende vader |2rc| Met [..............] Wt ere crebben ghers, seggic u, ende omdat den onghecroenden leeu ter stede 330dochte dat beter weyde, waermede ten ghecroenden leeuwe waert [....] ep hi hem op metter vaert |2va| [........] hem daer met Arture wal’ vore waer 335ende die XL ghesellen mede ende die XVIIJ nuwe ridders ter stede ende die vander Tafelronden en casteel [..]

Hoor hier tussen koning Ban de strijd en tussen Claudas die droeg nijd. 145 Het avontuur zegt toen Merlijn was van koning Arthur gescheiden na dat, dat Arthur ging toen daarnaar, en Bliobleris voer voren daar, want hij de passen kon zonder vragen; 150 die nacht voeren ze tot de dag; daar kwamen ze op I schoon plein gereed daar een rivier nevens lag, die de Loire heet, en ze waren daar dat leger nu gekomen alzo na 155 men had te u maal mogen nu wel overschieten, dat zeg ik u; doen verdeelden ze hen, om dat ze wilden zien dat teken daar hen van zei voor die Merlijn, dat was van de brand mede 160 die in de lucht zou vliegen ter plaatse, en van de horen die ze zouden horen; en binnen deze kwam daar te voren 58 een spion die ze heeft gezien, en ging in het ander leger zeggen meteen; 165 en toen dit de andere vernamen wapenden ze hen en trokken tezamen te velde en maakten bataljons daar. En Ponces Antonys trok daarnaar aan het einde van een bos ter plaatse, 170 en daarna kwam de hertog mede van Duitsland; daarna kwam Rodoen, en Claudas van Deserte kwam toen en lag met zijn lieden nevens [...] en [..] de tijd [.............] 175 dat ze derwaarts voeren, kwam Merlijn, die hier allemaal van wist het zijne, en hij blies de horen toen en liet de brand vliegen daartoe. Toen Arthur de horen hoorde [....] 180 en de brand zag vliegen daarnaar sloegen ze alle te leger waart, en heer Walijn verzamelde met een vaart; Antrolles de hertog, zeg ik u, en koning Ban verzamelde nu 185 aan koning Claudas ter plaatse, en koning Bohort verzamelde mede aan Pontes Antonys nu ter plaatse, en koning Arthur verzamelde na dat [...............] 190[...............] [...............] die met zo’n nijd reden beiden zodat de beide storten daar neer; maar ze waren beide volledig op weer 195 59 en togen hun zwaard en sloegen daar de ene op de andere slagen zwaar; en toen hij Wallijn te voet zag Sagrimor sloeg hij al dat hij mag; daar [...] een Ulfijn ook mede, 200 die zijn banier voerde ter plaatse, en aan de andere zijde kwamen daar o