Visioenen Hadewijch.
Afbeeldingen
en volgende tekst uit Hadewijch.net.
Hadewijch van Antwerpen is de eerste vrouwelijke dichter die
we kennen in de geschiedenis van de Nederlandse literatuur. Hadewijch is tevens
een de eerste mystieke schrijfsters van de Lage Landen. Toch is haar bekendheid
vrij beperkt gebleven. Op veel middelbare scholen is ze verplichte kost en daar
blijft het vaak bij. Ten onrechte! Gelukkig groeit er een nieuwe belangstelling
voor deze taalkunstenares en haar mystieke ervaringen.
1340-1360.
uit
Koninklijke Bibliotheek.
VISIONES
HAYWIGIS
Eerste
visioen 9 |1ra| HEt was
in enen sondaghe ter octauen van pentecosten dat men mi onsen here heymelike
te minen bedde brochte, om dat ic gheuoelde soe grote treckinghe van binnen
van minen geeste, dat ic mi van buten onder die menschen soe vele niet
ghehebben en conste dat icker ghegaen ware. Ende dat eyschen dat ic van
binnen hadde dat was om een te sine ghebrukelike met gode. Daer wasic te
kinsch toe ende te onghewassen, ende ic en hadder niet ghenoech 10 toe
ghepijnt noch gheleeft int ghetal van soe hogher werdecheit alse daer toe
behoerde ende als mi daer wel vertoent wart doen ende mi noch wel scijnt. Doen ic onsen
here ontfaen hadde, doen ontfinc hi mi te heme, soe dat hi mi op nam alle
mine sinne buten alle ghedinckenisse van vremder saken omme sijns te
ghebrukene in enecheiden. Ende ic wart geuoert als in enen beemt, jn een
pleyn dat hiet die wijtheit der volcomenre doechde. Daer in stonden boeme dar
ic toe wart gheleidt. Ende mi worden ghetoent haer namen ende de nature van
haren namen. Die yerste
boem hadde ene verrotte wortele die ouerbroesch |1rb| was ende een ouervast
selbloct, 11 ende daer bouen
ene herde lieuelike scone bloeme, die stont soe onvaste, wanneer soe een
storm quame soe viele die bloeme ende dorrede. Ende die mi leidde dat was een
inghel vanden tronen die dat onderscheet hebben. Ende op dien seluen dach
wasic te hem comen met wassene, so dat ickene hadde ontfaen dat hi soude sijn
in miere hoeden ende gheselle in allen 12 minen weghen. Ende die
inghel seide: Menschelike nature verstant ende kinne wat dese boem es. Ende
ic verstont, ende hi toende mi dat dat ware die kinnesse ons selfs. Die wortele
verrot dat was onse broesche nature; ende dat vaste selblocte die ewelike
ziele; ende die scone bloeme die scone vorme der menschen die soe saen
verdoruen es in ere vren. Doe leidde hi
mi vortdane daer een boem stont die herde neder was ende hadde scone fiere
bladre ondermingt met alrehande vaerwen die ghenoechlec waren aen te siene.
Ende bouen alle die scone bladre hinghen verdorrende bladre die alle die
scone bladre bedecten. Ende doe seide echt die inghel: Vercorne ziele ende
haken\de, 13 die van soe nedren te soe hoghen ghetrect best ende van
soe donkren dolinghen te soe claren ende vanden armsten ten rijcsten,
verstant wat dit es. Ende hi toende mi ende ic verstont. Dat was |1va| die
oetmoedecheit die met vroeder vresen daerse met bekint gods groetheit ende
hare nederheit alle hare wel ghechierde doghede mede dect, om datse gheuoelt
ende bekint dat hare ghebrect haers lieues te ghebrukene ende datse hare ne
weet wies verheffen. Dits puer oetmoet. Doen leidde
hi mi voert een groet boem stont ende een starc met groten breeden bladeren;
ende die inghel seide noch te mi: O moghende ende starcke, die den moghenden
ende 14 den starcken god verwonnen heues van aneghinne sijns selfs die
sonder beghin was ende met hem die ewelecheit ghewelden sals in eeuwecheiden,
les ende verstant. Ende ic las ende verstont. Jn elc blad was ghescreuen: Jc
ben de cracht van volcomenen wille; mi en mach en gheen dinc ontbliuen. Ende daer bi
stont een boem met vele telgheren die groet was ende hadde alle sine telghere
doer den anderen boem ghestrect. Ende die inghel seide noch te mi: O vroede
vander redenen berecht, ja vander redennen des groten gods, les ende verstant
die wise lesse ende die vroede die dese dorwassende leert. Ende ic verstont
dat aen elc blat was te lesenne: Jc ben die onderscedecheit; sonder mi en
mach men niet doen. 15 Ende doen leide hi mi vort daer een ouerscone boem stont die hadde
drie\rande |1vb| telghere ende elker telgre waren drie: drie bouen ende drie
in midden ende drie beneden. Ende die inghel seide noch te mi: O
sorfachtechteghe om die auenture vanden mesvalle dijns toecomens; o suchtende
om die dolinghe der menschen die ghemaect sijn ter minnen gods ende van hem
dolen ende elder gheraken; o steruende metter doet dijns liefs die hi starf,
verstant dese drie nederste telgre, want dure met op gheclommen best ten
ouersten telgren. Ende ic verstont dat alle die bladre waren van sat
groendere vaerwen ende scaerp ende lanc, ende 16 an elc blad was een
herte ghescreuen. Ende ane die drie nederste telgre waren alle die herten die
aen elc blad stonden van roeder vaerwen aen te siene, ende die middelste drie
telgre hadden herten ane te siene van witter vaerwen; ende de herten van den
ouersten drien telgren waren aen te siene van goude. Ende die
jnghel seide noch te mi: Reyne columne in die kerke der heyleghen, die dinen
lichamen pure ghehouden heues van allen dien saken die niet en ghetamen inden
heyleghen tempel gods; o onnosele ende troestersse elker nosen dar de reyne wille
ons groets gods bi ghesterct sal wesen ende es; o bekinnende met bekinnessen
die edele nature ons suets gods daer du |2ra| soe vroech bi vercoers pure
reynecheit 17 bouen al dat was ende es ende bi en ghere auenturen nye
en ghebrakes vre, nv verstant dese drie middelste telgre. Ende ic verstont. Ende die
inghel seide noch te mi: Ghi soukende gherechte minne allene in uwen god jn
allen die seden volmaectelike die ter heylegher wet behoren te werkene die
god gheheylecht heeft met sinen heyleghen leuenne dat hiere in leefde ende
met sinen groten gheboden ende met sinen hoghen raden; ghi minnende ende
pleghende met minnenden dienste der heylegher seden na die behaghenesse des
alweldeghen gods; ghi ghestadeghe wesinghe daer god trouwe van gherechter
minnen altoes in vint ende ewelike in besitten sal, verstant dese drie
ouerste telgre. Ende ic verstont. Die boem was
die wijsheit. Die yerste nederste telch die aen die bladre die rode herten
hadde dat was die vrese van meswesene ende van ontbliuene der volmaecter
doghede. Die ander telch was die vrese dat gode soe vele ghebrect
werdecheiden vanden menschen ende datter soe vele 18 dolen van der
waerheit die hi selue es. De derde telch was de vreese dat elc mensche
steruen sal metter seluer doet daer onse lief mede starf wiseleke in elker
ende in alder dighet ghenoech te sine om die doet te steruene alle vren ende
dat cruce te draghene ende daghelike daer ane |2rb| te steruene ende met
allen dien te steruenne die dolen ende steruen. Die yerste
middelste telch die de witte herten hadde ane die bladre dat was reynecheit
ane den lichame, inden seden, in worden ende in werken. Die ander telch was
dat werken in yeghewelken onnosel ende reyne te begherne, ende te hoedene
sine werke na ghetamene ons liefs. Die derde telch was soe puer te bliuene
van alre beulectheit inden gheeste, inden gare, inder zielen, dat en ghene
nederheit dar in en come van dolinghen, van houerden, van ydelre glorien, van
desperacien, van te vele te hopene dies men noch niet en heeft, ende datmen
niet en valle in bliscape bouen hebbinghe noch in rouwen bouen 19 ghebreken
noch niet en valle in affectien noch in en gheen ghenoeghen te vollen tote
dien daghe datmen minne langhe ghenoech ghedraghen heeft na hare tamelecheit
ende datse soe volwassen es ghedraghen ende met tameliken werken soe voluoedt
datmen comt bouen draghen vander minnen jn dat gheuoelen dat vele hoghere es
dan minne te draghene. Want minne te draghene dats onste, verlanghen,
begheren, dienst, oeffeninghe van bernenden wille altoes sonder cesseren.
Maer minne gheuoelen dat es ghedinken in vriheiden van minnen. Maer minne te
sine verhoghet al. Die yerste
telch vanden ouersten drien die de guldene herten hadde ane hare |2va| blader
dat was: met meneghen volmaecten doechden minne met hare seluen enechleke
soeken daerse gheheel te vindene es. Die ander telch es met minne 20 den
hoghen wille gods te pleghene na sine behaghelecheit daer hi hem seluen elken
mede behaghen doet die hem also leuet. Die derde telch was dat ghestade wesen
daermen der minnen altoes gheheel met es vte menechfuldeghe doechden in die
gheheele eneghe doghet, die de minnende beide in een verswelghet ende worpse
inden afgront daerse soeken ende vinden selen die eweleke ghebrukelecheit. Doen leidde
hi mi voert daer wi vonden enen kelc al vol bloeds. Ende die inghel seide
noch te mi: Grote met groten wille, alle onghehoerde pine ende ghehoerde
sonder quetsinghe ende met sueter rasten ouerlidende, drinct ende ic dranc
ende dat was die kelc der verduldecheit; daer dedic gelofnisse gode
ghestadelike ghenoech te sine in verduldegher trouwen. 21 Doen leidde hi mi voert in die middelt der wijtheit daer wi in wandelden.
Dar stont een boem die hadde wortele op wert ende den tsop neder wert. Die
boem hadde vele telghere. Die nederste telghere die de tsop waren, die yerste
was gheloeue; die andere hope daer die menschen bi beghinnen. Ende die inghel
seide noch te mi: O meestersse vanden beghinne toten inde op climmende desen
boem ter dieper |2vb| wortelen des onbegripelecs gods, verstant hoe dit es
die wech der beghinnender ende te gheduerne der volcomender. Ende ic verstont
dat was die boem der bekinnessen gods die men met gheloue beghint ende met
minnen volhint. Daer bi dien boem
stont noch een; die hadde ronde bladre ende breede; ende die inghel seide te
mi: Blijft hier alse gheuanhenne tote des di 22 weder sent die di hier
ontboden heeft te comene ende verstant sinen verhoelnen wille daer hi dijns
in wilt ghebruken. Ende ic vare in dinen gheweldeghen dienst dienen. Jc hebbe
heden van di ontfaen jn dinen dienst te wesene alle vren tote dattu mi
ontwassen best vte dien wegen die ic di hebbe gheleidt ende duse
volmaectelike cans volghen ende gheuoelen dies verholen raeds dien di onse
grote gheweldeghe god sal doen weten te derre vren. Jc vare hoeden dinen
reynen lichame jn diere edelre werdicheit daer ickenne in vonden hebbe ende
houden wille. Ende doen
seide hi: kere di omme van mi ende du salt den ghenen vinden dien du ye
ghesocht hebs ende dar du allen erdschen ende allen hemelschen bi af ghekeert
best. Ende ic keerde mi van heme ende ic sach een cruce voer mi staen ghelijc
cristalle claerre ende witter dan cristael. 23 Daer mochtemen dore
sien ene grote wijtheit ende voer dat cru\ce |3ra| saghic staen enen zetel
ghelijc ere sciuen ende was claerre ane te siene dan die sonne in haerre
claerster macht; ende onder die sciue stonden drie colummen. Die yerste
columme was ghelijc berrenden viere. Die ander was ghelijc enen stene die
heet thopasius; die heeft nature vanden goude ende na de claerheit der locht
ende hi heeft vaerwe alre stene. Die derde was ghelijc enen steene die heet
amastistus ende heeft eene pellenleke vaerwe na die rose ende na die
vyolette. Ende in midden onder die sciue drayede een wiel soe vreeslike omme
ende die soe eyseleke was aen te siene dat hemelrike ende ertrike daer af
verwondren mochte ende uervaren. Die zetel die
gheleec ere sciuen dat was die ewelecheit. Die drie colummen waren die drie 24
namen daerne die ellendeghe die verre van minnen sijn met verstaen. Die
columme ghelijc den viere es die name des heyleghen gheests. Die columme
ghelijc den thopaes es die neme des vaders. Die columme ghelijc den amatist
es die name des soens. Die diepe wiel die soe vreeselike donker es dats die
godleke gebrukelecheit in haren verheolnen stormen. Op die
gheweldeghe stad sat die ghene dien ic sochte ende daer ic een met hadde
beghert te sine ghebrukeleke. Sine vorme was onseggheleke enegher redenen. Sine
hoeft was groet ende wijt ende |3rb| kersp van witter vaerwen ende was
ghecroent met ere cronen die gheleec enen steene die heet sardonius ende
heeft drie varwen: swart wit ende roet. Sine oghen waren aen te siene
wonderleke onseggheleec ende alle dinc treckende in hem in minnen. Daer en
maghic niet af te worde bringhen. Want die ontalleke 25 grote
scoenheit ende ouersuete suetecheit vandien werdeleken wonderleken anschine
dat benam mi alle redene van hem in ghelikenessen. Ende mijn lief gaf mi hem
seluen in verstannessen sijns selfs ende in gheuoelne. Maer doen ickenne sach
doen vielic hem te voete; want ic bekinde dat ic al dien wech te hem was
gheleidt dar noch alsoe vele toe te leuene was. Ende hi seide
te mi: Stant op want du best in mi op ghestaen sonder beghin gheheel vri ende
sonder val. Want du begheert hebs een met mi te wesenne ende du hebs daer toe
ghedaen te rechte ende te cromme, ende ouermids dattu so 26 verstormt
best in onghedurecheiden ende du bes orconde heues van mi ende van openbareb
werken die du ghewracht heues jn allen dien dar du mijns willen in uerwanets
ende omme dine vroede werke, hebbic di ghesent den jnghel der throne die
vroet es die gherechte ghewilleghe ter volmaectheit te leidenne: die di so
|3va| bewarent vant van binnen dat hi di alle die weghe leidde die hi di
soude hebben ghetoent als enen kinde. Want hi di soe hoghe namen gaf die di
verchiert hebben in mijn anschijn. Nu salic di
doen weten wat ic di wille. Jc wille dattu dor minen wille tote alre
ellendecheiden bereet best, ende ic verbiede di dattu nemmermeer en
onderwints yet te andene noch te wre\kenne 27 also vele als een op
slaen van ere oghen. Dar du di dies onderwints in enegher manieren soe bestu
die ghene die mi mijn recht onderghaen wils ende mijn moghentheit onderwints.
Jc geue die noch, seide hi, een nuwe ghebod: Wiltu mi gheliken inder
menscheit alse du beghers inder gotheit als te ghebrukene van mi, soe saltu
begheren arm, ellendech ende versmaedt te sine onder alle menschen; ende alle
vernoye selen di smaken bouen alle erdsche ghenoechten; jn en gheenre wijs en
later di verdrieten. Want si selen onmenschelike sijn te verdraghene. Wiltu
veruolghen minne na die fiere nature die di mine gheheelheit heyschet, soe
saltu so vremde werden onder die menschen ende soe onghehoert ende soe
onsalech du en salt niet weten waer enen nacht herberghen ende alle menschen
selen di noch |3vb| af ghaen ende begheuen ende nieman en 28 sal met
di willen dolen in dine noet ende in dine quale van allen dinen wesenne
belouic mi jn dinen daghen die du gheleefs noch enen corten tijd; want dine
vren en sijn noch niet comen. Maer ic hebbe
een dinc te di daer ic mi omme belghe in enen dele dat ic di tonen wille. Du
best ionc van daghen ende du wils dat ic bekinne dijnslichamen sware pine
ende die trouwe van dinen handghewerke ende dinen nuwen wille altoes vloyende
van caritaten ende die begherten van diere herten ende dat doeyen van dinen
sinnen ende die minne van diere zielen ende dit bekinnic al. Ende oec bekinne
du dat ic leefde suuer mensche ende mijn lichame doghede swaer pine ende mine
hande wrachten 29 alle trouwe ende mine nuwe wille van caritaten dore
vloyede alle de werelt in vremden ende in vrienden; ende mine sinne doeyden
ende mijn herte begherde ende mine ziele minde ende in allen desen verbeide
ic al miere tide des die vren quamen dat mi mijn vader op nam te hem. Ghi
hebt gheseit somwile te mi: Jc hadde goed mensche leuen want ic hadde die
.vij. gauen; dat es waer; ende niet allene gauen, maer ic was selue gaue der
gheeste die de gauen heeten. Ende du heues gheseghet mijn vader was met mi;
dats waer; wi en scieden nye |4ra| vre. Maer ic make di cont ene verhoelne
waerheit van mi die doch openbare sceen diet hadde connen verstaen: dat ic
nye ene vre mi seluen bi miere mogentheit ghenoech en dede in en gheen
ghebreken daer ic in was noch dat ic ane die 30 gauen mijns gheestes
nye en veruinc; sonder dat icse met pinen van doghene vercreech ende van
minen vader die hi ende icke al een waren alse wi nv sijn, vore dien dach dat
mine vre quam van miere volwassenheit. Jc wandelde mijn vernoy noch mijn pine
bi miere volcomenheit nye. Nu heuestu dine ellende gheclaghet, ende waer omme
du niet en heues van mi dies du behoeues na dinen niede; ende ic vraghe di
wanneer di dies ghebrac du en hads die sevene gauen mijns gheestes. Ende ic
vraghe di wanneer du begheuen waers van minen vader in eneghen wesenne, mijn
vader en was altoes met di, ghelijc hi met mi ende ic met hem was doen ic
mensche leefde. Na dien dattu mensche best, soe leue ellendech als mensche.
Jc wille van di mi also volcomelike geleeft hebben in allen dogheden in
erdrike, dattu mi in mi seluen in en genen pointe en ghebrekes. Heue die
seuene gauen mijns ghees\tes 31 ende cracht ende hulpe van minen vader
in volcomenen werken der doghede, daer men god mede werdet ende bliuet
eewelike. Maer gheuoelt v mens\che |4rb| in allen dien ghebreken die ter
menscheit behoren sonder sonde allene. Alle die pine die ter menscheit
behoert die becorde ic doen ic mensche leefde sonder sonde allene. Jc en
coste mi seluen nye bi miere moghentheit van binnen sonder met troeste dat ic
seker was van minen vader. Du heues dat oec wel bekint dat ic langhe leefde
in erdrike eer men mi bekinde onder dat volc ende eer ic miraculen dede. Ende
doen icse dede ende men mi bat bekinde, doen bleef mi onmenech vrient in die
werelt. Ende in miere doet stondense mi wel na alle af die leefden. Dar omme
en laet di niet berouwen dat di alle menschen begheuen selen omme die
volcomene minne ende omme dat du in minen wille leefs. Scone gheliken ende
mirakelen sijn di van dinen daghen meer ghesciet sonder noet dan eneghen
mensche die 32 geboren wart seder dat ic starf. Miraculen ende
ghichten van buten die waren in di sere begonnen te werkenne; die heuestu mi
onseghet ende bester af ghestaen ende en wilter niet: die begauestu bi minnen
ende wils el niet dan mi, ende ommi heuestu als verteghen ende wilt mijns
ghebruken in gheuoelne dat bouen al gheet. Ende dat ghetal van dinen daghen
daer toe dat es noch onna gheleeft. Jc sal di, seghet hi, liefste gheminde
gheuen |4va| mi heymeleke alse du mi hebben wils. Want du niet en wils dat di
die vremde troesten noch dat si di bekinnen, soe salic di gheuen verstennesse
mijns willen ende conste gherechter minnen ende enechleke mijns te gheuoelne
bi vren in stormen van minnen, alse du niet geduren en mach sonder mijns te
gheuoelne ende di dine pine te swaer wert. Met verstennesse saltu 33 wiseleke
minen wille werken jn allen dien die behoeuen van di te wetene minen wille
die hen oncont noch es. Niemenne en heuestu noch ghebroken ende niemene en
ghebrec nemmermeer tote dien daghe dat ic di segge: Dijn werc es al voldaen.
Met minnen saltu leuen ende gheduren ende mijns verholens willen pleghen daer
du mi mede best ende ic di. Ende met mijns te gheuoelne salic di ghenoech
wesen ende du mi. Dus werke minen wille met verstennesse, mine alre
ghenoechghelecste gheminde. Dus pleghe mijns met minnen, mine naeste
ghebrukende in miere naeheit. Dus saltu mijns ghebruken. Dit es die boem van
dien worden die ic di nv seide die heet bekinnesse der minnen. Want di soe
vele 34 ghepredect es dat di die nederheit verswaren sal soe toende ic
di seluen wat ic di wille. Du moets suete weder keren ende doen dat ic di
beuolen hebbe. Alse du wils so nem bladere van desen bome dat es |4vb|
kinnesse mijns willen. Ende alse di vernovet so nem van den tsoppe ene rose,
ende van hare nem een blad: dats minne. Ende alse du niet gheduren en cans so
nem vander rosen datter binnen es: dats dat ic di sal gheuen mijns te gheuoelne.
Altoes saltu kinnesse mijns willen hebben ende minne gheuoelen ende ter noet
mijns ghebrukeleke gheuoelen. Aldus dede mi mijn vader doen ic sijn sone was.
Hi liet mi in node ende hi mi beghaf mi nye jc gheuoeles in ghebrukene ende
ic diende dien daer hi mi toe ghesent hadde. Dat herte dat in die rose es 35
soe gheheel dat es ghebrukelecheit van minnen gheuoelleke. Hen allen,
lieue, die di goet ende quaet doen, wes al eens in werken van haere noet.
Minne sal di also machtech maken. Ghef al, want al es dine. |
VISIOENEN
VAN HAYWIGIS
Eerste
visioen. Het
was op een zondag ter octaaf van Pinksteren dat men me onze heer heimelijk
tot mijn bed bracht omdat ik voelde zo’n grote trekking van binnen van mijn
geest dat ik me van buiten onder de mensen zoveel niet hebben kon dat ik er
gegaan was. En dat eisen dat ik van binnen had dat was om een te zijn
gebruikelijk met God. Daar was ik te kinds toe en te jong en ik had er niet
genoeg toe gedacht nog geleefd in het getal van zo’n hoge waardigheid zoals
daartoe behoorde en zoals me daar wel vertoond werd toen en me nog wel
schijnt. Toen ik onze
Heer ontvangen had toen ontving hij me te hemel zodat hij me op nam al mijn
zinnen buiten alle gedachten van vreemde zaken om hem te gebruiken in
enigheden. En ik werd gevoerd als in een beemd, in een plein dat heet de
wijdheid der volkomen deugden. Daarin stonden bomen daar ik toe werd geleid.
En me worden getoond haar namen en de naturen van hun namen. De eerste
boom had een verrotte wortel die zeer bros was en een zeer vaste stam en
daarboven een erg lieflijke schone bloem die stond zo los wanneer zo een
storm kwam zo viel die bloem en verdorde. En die me leidde dat was een engel
van de troon die dat onderscheid had. En op diezelfde dag was ik tot hem
gekomen met wassen zodat ik hem had ontvangen zodat hij zou zijn in mijn
behoeden en gezel in al mijn wegen. En de engel zei: Menselijke natuur versta
en ken wat deze boom is. En ik verstond en hij toonde me dat dit was de
kennis van ons zelf. De wortel verrot dat was onze brosse natuur en de vaste
stam de eeuwige ziel en die schone bloem is de schone vorm der mensen die zo
gelijk bederven in een uur. (Boom van zelfkennis) Toe leidde
hij me er vandaan daar een boom stond die erg laag was en had schone fiere
bladeren gemengd met allerhande kleuren die genoeglijk waren aan te zien. En
boven op al die schone bladeren hingen verdorde bladeren die al die schone
bladeren bedekten. En toen zei echt die engel: Uitverkoren ziel en hakende
die van zo laag tot zo hoog getrokken bent en van zo donkere dolingen tot zo
heldere en van de armste tot de rijkste versta wat dit is. En hij toonde me
en ik verstond. Dat was de ootmoedigheid die met verstandige vrees daar ze
mee bekent Gods grootheid en haar nederigheid alle haar goed gesierde deugden
mee bedekt omdat ze voelt en bekent dat het haar ontbreekt haar lijf te
gebruiken en dat ze niet weet tot wie te verheffen. Dit is pure ootmoed.
(boom der nederigheid) Toen leidde
hij mij voort waar een groot boom stond en een sterke met grote brede
bladeren en de engel zei nog tot mij: O vermogende en sterke, die de
vermogende en de sterke God overwonnen heeft van het begin van zichzelf die
zonder begin was en met hem die eeuwigheid voelen zal in eeuwigheid, lees en
versta. En ik las en verstond. In elk blad was geschreven: Ik ben de kracht
van volkomen wil; mij mag geen ding
ontkomen. (boom van volmaakte wil) En daarbij
stond een boom met vele twijgen die groot was en had al zijn twijgen door de
andere boom gestrekt. En de engel zei nog tot mij: O verstandige van de
redenen bericht, ja van de redenen van de grote God, lees en versta die wijze
les en die verstandige die deze doorheen groeiende leert. En ik verstond dat
aan elk blad was te lezen: Ik ben dat onderscheidt; zonder mij mag men niets
doen. (boom van onderscheid door rede) En toen leidde hij mij voort daar een zeer schone boom stond die had drie
vormen van twijgen en van elke twijg waren er drie: drie boven en drie in het
midden en drie beneden. En de engel zei nog tot mij: O zorgvuldige om het
avontuur van het misval dat u toekomt; o zuchtende om de dolingen der mensen
die gemaakt zijn ter minnen Gods en van hem dolen en elders raken; o
stervende met de dood van uw liefs die hij stierf, versta deze drie laagste
twijgen want u er mee opgeklommen bent tot de bovenste twijgen. En ik
verstond dat al die bladeren waren van donker groene kleur en scherp en lang
en aan elk blad was een hart geschreven. En aan de drie laagste twijgen waren
alle de harten die aan elk blad stonden van rode kleur aan te zien en de
middelste drie twijgen hadden harten aan te zien van witte kleur en de harten
van de bovenste drie twijgen waren aan te zien van goud. (boom van wijsheid) En de engel
zei nog tot mij: Reine kolom in de kerk der heiligen die uw lichaam puur
gehouden heeft van al die zaken die niet betamen in de heiligen tempel Gods;
o onschuldige en troosteres van elke onschuld daar de reine wil onze grote
Gods bij gesterkt zal wezen en is; o bekennende met kennis die edele natuur
onze lieve God daar u zo vroeg bij koos pure reinheid boven alles dat
was en is en bij geen avonturen nog ontbrak vrij, nu versta deze drie
middelste twijgen. En ik verstond. (drievoudige vrees) En de engel zei
nog tot mij: Ge zoekt gerecht mij alleen in uw God in al die zeden volmaakt
die ter heilige wet behoren te werken die God geheiligd heeft met zijn
heilige leven dat hier in leeft en met zijn grote geboden en met zijn hoge
raad; ge bemint en pleegt met mijn dienst de heilige zeden naar het behagen
der al geweldige Gods; ge gestadige aanwezen daar God trouw van gerechte
minnen altijd in vindt en eeuwig in bezitten zal, versta deze drie bovenste
twijgen. En ik verstond. (vrees zelf om God niet voldoende te verheerlijken
door volmaakte deugden) Die boom was
de wijsheid. De eerste onderste twijg die aan de bladeren die rode harten
hadden dat was de vrees van misgaan en van ontblijven der volmaakte deugden.
De andere twijg was de vrees dat God zoveel ontbreekt waardigheden van de
mensen en dat er zoveel dolen van de waarheid die hij zelf is. De derde twijg
was de vrees dat elk mens sterven zal met dezelfde dood daar onze lief mede
stierf wijs in elke einde in aller deugd genoeg te zijn om de dood te sterven
alle uren en dat kruis te dragen en dagelijks daaraan te sterven en met allen
die te sterven die dolen en sterven. (vrees dat de mensen God te weinig
verheerlijken) Die eerste
middelste twijg die de witte harten hadden aan de bladeren dat was reinheid aan
het lichaam, in de zeden, in woorden en in werken. De andere twijg was dat
werken waarin onschuld en reinheid te begeren en te behoeden zijn werken naar
betamen van ons liefs. Die derde twijg was zo puur te blijven van alle
vuilheid in de geest, in de vergaren, in de zielen zodat geen laagheid daarin
komt van dolingen, van hovaardigheid, van ijdele glorie, van wanhoop, van te
veel te hopen van dat men nog niet heeft en dat men niet valt in blijdschap
boven hebben nog in rouw boven gebreken, nog niet valt in affectie nog in
geen genoegen te vollen tot die dag dat men minne lang genoeg gedragen heeft
na haar betamelijkheid en dat ze zo volwassen is gedragen en met betamelijke
werken zo vol gevoed zodat men komt boven dragen van de minnen in dat
gevoelen dat veel hoger is dan minne te dragen. Want minne te dragen dat is
gunst te verlangen, begeren, dienst, oefening van brandende wil altijd zonder
verminderen. Maar minne gevoelen dat is denken in vrijheden van minnen. Maar
minne te zijn verhoogt het al. (de drie midelste twijgen met witte harten
bekenen drievoudige reinheid, reinheid van lichaam, meer uitwendig, reinheid
van zonden in begeerte en werken, meer inwendig, algehele reinheid om aldus
van het dragen van de Liefde op te stijgen tot het voelen van Liefde tot het
Liefde-zijn) De eerste
twijg van de bovenste drie die de gouden harten hadden aan hun bladeren dat
was: met menige volmaakte deugden minnen met zichzelf enig zoeken daar ze
geheel te vinden is. De andere twijg is met minne de hoge wil Gods te plegen
naar zijn behaaglijkheid daar hij zichzelf en iedereen behagen doet die zich
alzo leeft. De derde twijg was dat gestadige wezen daar men de minnen altijd
geheel mee is uit menigvuldige deugde in de gehele enige deugd die de
minnende beide ineen verzwelgt en wierp ze in de afgrond daar ze zoeken en
vinden zullen die eeuwige gebruikelijkheid. (de drie bovenste betekenen een
drievoudige verhouding tot de Liefde, a, met Liefde zoeken in volmaakte
deugden, b, met Liefde Gods wil te doens volgens zijn welbehagen, c, uit de
vele deugden beoefening opstijgen tot de eenvoud van deugd in Liefde) Toen leidde
hij mij voort daar we vonden een kelk geheel vol bloed. En de engel zei nog
tot mij: Grote met grote wil, alle ongehoorde pijn en gehoorde zonder
kwetsing en met zoete rust overlijdend, drinkt en ik dronk en dat was die
kelk der geduld; daar deed ik gelofte van God gestadig genoeg tot zijn in
geduldige trouw. (hij dronk de kelk der geduldigheid om God aldus trouw te
dienen) Toen leidde hij mij voort in dat middelste van de wijdheid daar we in
wandelden. Daar stond een boom die had wortels opwaarts en de top
nederwaarts. Die boom had vele twijgen. De onderste twijg die de top waren,
de eerste was geloof; de andere hoop daar de mensen bij beginnen. En de engel
zei nog tot mij: O meesteres van het begin tot het einde opklimmen deze boom
ter diepe wortels van de onbegrijpelijke God, versta hoe dit is de weg der
beginnende en te gaan ter volkomen. En ik verstond dat was de boom der kennis
Gods die men met geloof begint en met minnen voleindigt. (betekent boom der
kennis van God) Daar bij die boom
stond er nog een; die had rode bladeren en brede; en de engel zei tot mij:
Blijf hier als gevangene totdat u weer zendt die u hier ontboden heeft
te komen en versta zijn verborgen wil daar hij u in wil gebruiken. En ik vaar
om in uw geweldigen dienst te dienen. Ik heb heden van u ontvangen om in uw
dienst te wezen alle uren totdat u mij ontgroeid bent uit die wegen die ik u
heb geleid en dus volmaakt kan volgen en voelen die verborgen raad die ge
onze grote geweldige God zal laten weten te die uren. Ik vaar hoeden uw rein
lichaam in uw edele waardigheid daar ik die in gevonden heb en houden wil.
(boom met rode en brede bladeren waarvan niet de engel maar God zelf de betekenis van zal verklaren) En toen zei
hij: keer je om van mij en u zal diegenen vinden die u gezocht hebt en daar u
alle aardse en alle hemelse mee van gekeerd bent. En ik keerde me van hem en
ik zag een kruis voor me staan gelijk kristal helder en witter dan kristal.
Daar mocht men door zien een grote wijdheid en voor dat kruis zag ik staan
een zetel gelijk een schijf en was helder aan te zien dan de zon in haar
helderste macht; en onder die schijf stonden drie kolommen. De eerste kolom
was gelijk brandend vuur. De andere was gelijk een steen die heet topaas; die
heeft natuur van het goud en na de helderheid van de lucht en het heeft kleur
van alle stenen. De derde was gelijk een steen die heet amethist en heeft een
beetje kleur naar het roze en naar het violet. En in midden onder die schijf
draaide een wiel zo vreselijk om en die zo ijselijk was aan te zien dat
hemelrijk en aardrijk daarvan verwonderen mochten en bang worden. (de zetel
is Gods eeuwigheid, de drie kolommen de drie Goddelijke personen, de kolk der
Godsgenieting in de wezenheid) Die zetel die
leek op een schijf dat was de eeuwigheid. Die drie kolommen waren die drie
namen daarmee die ellendige die verre van minnen zijn mee te verstaan. Die
kolom gelijk het vuur is de naam van de Heilige Geest. Die kolom gelijk de
topaas is de naam des vaders. De kolom gelijk de amethist is de naam des
zoons. Dat diepe wiel die zo vreselijk donker is, dat is de goddelijke
gebruikelijkheid in haar verborgen stormen. Op die
geweldige plaats zat diegene die ik zocht en daar ik een mee had begeert te
zijn gebruikelijk. Zijn vorm was niet te zeggen in enige reden. Zijn hoofd
was groot en wijd en helder van witte
kleur en was gekroond met een kroon die leek op een steen die heet sardoen en
heeft drie verven: zwart wit en rood. Zijn ogen waren aan te zien wonderlijk
en niet te zeggen en alle ding trekt in hem tot minnen. Daar mag ik niets van
te woord brengen. Want die ontelbare grote schoonheid en over zoete
zoetigheid van die wereldlijke wonderlijke aanschijn dat benam me alle
redenen van hem in gelijkenissen. En mijn lief gaf me hem zelf in verstaan
zichzelf en in gevoelen. Maar toen ik hem zag toen viel ik hem te voeten;
want ik bekende dat ik die hele weg tot hem was geleid daar nog alzo veel toe
te leven was. En hij zei
tot mij: Sta op want u bent in mij opgestaan zonder begin geheel vrij en
zonder val. Want u begeerd hebt een met mij te wezen en u hebt daartoe gedaan
te recht en te krom en vanwege dat u zo verstormt bent in ongedurigheid en u
beter bericht heeft van mij en van openbare werken die u gewrocht heeft in
allen die daar u mijn wil in waant en om uw verstandige werken heb ik u
gezonden de engel de troon die verstandig is de gerechte gewillige ter
volmaaktheid te leiden: die u zo
bewaard vond van binnen zodat hij u de hele weg leidde die hij u zou
hebben getoond als een kind. Want hij u zo´n hoge naam gaf u die versierd
heeft in mijn aanschijn. Nu zal ik u
laten weten wat ik van u wil. Ik wil dat u door mijn wil tot de alle
ellendigheid bereid bent en ik verbied u dat u nimmermeer onderwind tot iets
anders, nog te wreken alzo veel als een oogwenk. Daar u ge dus
onderwind in enige manieren zo bent u diegene die me mijn recht ondergaan wil
en mijn mogendheid onderneemt. Ik geef u nog, zei hij, een nieuw gebod: Wil u
mij gelijken in de mensheid zoals u begeert in de godheid als te gebruiken
van mij, zo zal u begeren arm, ellendig en versmaad te zijn onder alle mensen
en alle moeite zullen u smaken boven alle aardse genoegens; in geen wijze
laat ge u verdrieten. Want ze zullen onmenselijk zijn te verdragen. Wil u
vervolgen minne naar dat vurige natuur die mijn geheelheid eist, zo zal u
zo´n vreemde worden onder de mensen en zo ongehoord en zo onzalig en u zal
niet weten waar een nacht te herbergen en alle mensen zullen u nog afgaan en
begeven en niemand zal met u willen dolen in uw nood en in uw kwalen
van al uw wezen beloof ik me in uw dagen die u leeft nog een korte tijd; want
uw uren zijn nog niet gekomen. Maar ik heb een
ding tot u daar ik me om verbelg in een deel dat ik u tonen wil. U bent jong
van dagen en u wil dat ik beken uw lichaam zwaar te pijnen en de trouw van uw
handwerk en uw nieuwe wil altijd vloeiend van liefdadigheid en de begeerten
van uw hart en dat doden van uw zin en de minne van uw ziel en dit beken ik
al. En ook bekent het u dat ik leefde als zuiver mens en mijn lichaam
gedoogde zware pijn en mijn handen wrochten alle trouw en mijn uw wil van
liefdadigheidnu doorvloeide de hele
wereld in vreemde einden in vrienden; en mijn zin deden en mijn hart begeerde
en mijn ziel beminde en in al deze wachtte ik al mijn tijd tot die uren
kwamen dat me mijn vader opnam tot hem. Ge hebt gezegd soms tot mij: Ik had
een goed mensen leven want ik had de 7 gaven; dat is waar; en niet alleen
gaven, maar ik was zelf gave der geest die de gaven heten. En u heeft gezegd
mijn vader was met mij; dat is waar; we scheiden niet vrij. Maar ik maak u
bekend een verborgen waarheid van mij die toch openbaar scheen die het hadden
kunnen verstaan: dat ik niet een uur mezelf bij mijn vermogendheid genoeg
deed in geen gebreken daar ik in was, nog dat ik aan die gaven van mijn geest
niet verving; uitgezonderd dat ik ze met pijnen van deugden verkreeg en van
mijn vader die hij en ik al een waren zoals we nu zijn, voor die dag dat mijn
uur kwam van mijn volwassenheid. Ik veranderde mijn moeite nog mijn pijn bij
mijn volkomenheid niet. Nu heeft u uw ellende beklaagd en waarom u niet van
mij hebt wat u behoeft naar uw nood;
en ik vraag u wanneer het u aldus ontbrak, u
had die zeven gaven van mijn geest. En ik vraag u wanneer u begeven
was van mijn vader in enig wezen, mijn vader was altijd met u, gelijk hij met
mij en ik met hem was toen ik als mens leefde. Nadien dat u mens bent, zo
leef ellendig als mens. Ik wil dat u alzo volkomen geleefd hebben in alle
deugden in aardrijk, zodat u mij in mezelf in geen punt ontbreekt. Heb die
zeven gaven van mijn geest en kracht en hulp van mijn vader in
volkomen werken der deugden, daar men God mee wordt en blijft eeuwig. Maar
voelt u mens in alle de gebreken die ter mensheid behoren uitgezonderd zonde
alleen. Al die pijn die ter mensheid behoren die behoorde tot mij toen ik als
mens leefde uitgezonderd zonde alleen. Ik kon mezelf niet bij mijn mogendheid
van binnen, uitgezonderd met troost dat ik zeker was van mijn vader. U heeft
dat ook wel bekent dat ik lang leefde in aardrijk eer men mij bekende onder
dat volk en eer ik mirakels deed. En toen ik ze deed en men mij beter
bekende, toen bleef mij ontelbare vrienden in de wereld. En in mijn dood
gingen ze me bijna alle af die leefden. Daarom laat u niet berouwen dat u
alle mensen begeven zullen om de volkomen minne en omdat u in mijn wil leeft.
Schone gelijkenissen en mirakels zijn u van uw dagen meer geschied zonder
nood dan enige mens die geboren werd sinds dat ik stierf. Mirakels en giften
van buiten die waren in u zeer begonnen te werken; die heeft u me ontzegt en
hebt ze afgestaan en wil het niet: die gaf u op bij minnen en wil u anders
niets dan mij, en daarom heeft u alles getoond en wil mij gebruiken in gevoel
dat boven alles gaat. En dat getal van uw dagen daartoe dat is nog niet
geleefd. Ik zal u, zei hij, lieve geminde geven mijn heimelijk zoals u me
hebben wil. Want u niet wil dat u de vreemde troosten nog dat ze u bekennen,
zo zal ik u geven verstand van mijn wil en kan echte minnen en enige van mij
voelen bij uren in stormen van minnen, als u niet verduren mag zonder mij te
voelen en die uw pijn te zwaar wordt. Met verstand zal u wijs mijn wil werken
in allen dien te behoeven van u te weten mijn wil die hen niet kondig nog is.
Niemand heeft u nog ontbroken en niemand ontbreekt nimmermeer tot die dag dat
ik u zeg: Uw werk is geheel voldaan. Met minnen zal u leven en verduren en
mijn verborgen wil plegen daar u mij mede bent en ik u. En met mij te voelen
zal ik u genoeg wezen en u mij. Dus werk mijn wil met verstand, mijn aller
liefelijkste beminde. Dus pleegt men mij met minnen, mijn naaste gebruiken in
mijn nabijheid. Dus zal u mij gebruiken. Dit is de boom van die worden die ik
u nu zei die heet bekendheid van de minnen. Want u zoveel gepreekt is dat u
die nederigheid verzwaren zal zo toon ik u zelf wat ik van u wil. U moet zo
weerkeren en doen dat ik u bevolen heb. Als u wil zo neem bladeren van deze
boom dat is kennis van mijn wil. En als u vermoeid bent zo neem van de top
een roos en van haar neem een blad: dat is minne. En als u het niet verduren
kan zo neem van de roos dat er binnen is: dat is dat ik u zal geven mij te
voelen. Altijd zal u kennis van mijn wil hebben en mijn gevoelen en ter nood
mijn gebruik gevoelen. Aldus deed me mijn vader toen ik zijn zoon was. Hij
liet me in node en hij me gaf me niet op ik voelde het gebruik en ik diende
die daar hij me toe gezonden had. Dat hart dat in die roos is zo geheel dat
is gebruikelijkheid van minnen gevoelig. Hen allen, lieve, die u goed en
kwaad doen, wees al gelijk in werken van hun nood. Minne zal u alzo machtig
maken. Geef alles, want alles is van u.
De boom is: kennis
der Liefde. |
Zoals
blijkt uit deze schets, is dit visioen feitelijk een allegorische voorstelling
van geheel het geestelijk leven in functie van den hoogste trap ervan.
De
grondslag ervan, de eerste voorwaarde, is kennis van zichzelf. De eerste
deugd, die alle verdere deugd moet beschermen, is nederigheid; dan moet
de wil in vaste richting gebracht, om zich op de deugdbeoefening toe te
leggen; die deugdbeoefening geschiedt met onderscheid, onder de leiding
van verlichte Rede. Dan stijgt men op in ‘t geestelijk leven: dat de ware
Wijsheid is.
Waren
de vorige bomen meer als de algemene voorwaarden van dit geestelijk
leven, de boom der Wijsheid is er veeleer de ontwikkeling van. En daar volgens
de heilige Schrift het begin der Wijsheid de vrees des Heer is, zo ook is de
laagste graad van wijsheid die vrees: geen slafelijke vrees; maar reeds
een kinderlijke: vrees de volmaakte deugden niet ten volle te kunnen beoefenen;
naast een meer apostolische vrees: dat de mensen God niet genoeg eren; met de
vrees, voor zichzelf en voor anderen, om Christus te lijden en te sterven. Want
het geestelijk leven is dit: Christus navolgen. Zodat die navolging van ‘t
begin af bijna van ‘t geestelijk leven gesteld wordt. Maar, zo ik me niet vergis,
dit is nog niet gans hetzelfde als de wijze waarop die navolging in de hogere
opstijging, in ‘t meer mystieke leven, zal opgevat worden: als een gelijk-, een
eenvormig worden met de Godmens.
Na
die vrees en door die vrees zal de ziel zich steeds zuiverder houden van alle
vlek. Dit is niet de zuiveringsweg der latere drieledige indeling van ‘t
geestelijk leven. Het is veeleer reeds zuivering van dagelijkse zonden en
tekortkomingen. Misschien is ‘t verschil tussen de drie soorten niet duidelijk,
maar klaarblijkelijk is er een stijging, die ik meen te mogen aangeven als:
loutering van alle zonden in ‘t lichaam en in uitwendige werken; loutering dan
van alle zonden in begeerte en in de mening zijner werken; loutering eindelijk
van alle vlek, van alle onvolmaaktheid, door de ware beoefening der deugd die
in ‘t gouden midden ligt. En daar deze zuivering steeds hoger stijgen kan,
wordt er hier reeds de ontwikkeling van aangeduid, in drie stadia: Minne
dragen, Minne voelen, Minne zijn.
Zo raakt de
ziel omhoog tot de derde ontwikkelingsgraad van ‘t geestelijk leven, wat met
de via unitiva kan vergeleken worden: de Liefde omvormt en doordringt
de ziel, die de Liefde eerst nastreeft in de beoefening van volmaakte
deugden, dan in ‘t naleven van geheel den wil van den Godmens en van zijn
welbehagen; zo komt er een zekere enkelvoudigheid tot stand in de ziel, die
zich toelegt op de volledige Minnebeoefening, zonder juist nog bepaalde
deugden afzonderlijk na te streven, maar alle in de Liefde beoefent. Daartoe
is standvastigheid en trouw noodzakelijk: de ziel drinkt dan ook aan de kelk
der geduld en legt gelofte af van standvastige trouw. Zo ver, dunkt
mij, gaat de ontwikkeling van het geestelijke leven met de gewone gratiën. Wat
tot dusver geschetst werd overschrijdt op zich zelf nog niet de grenzen van
wat men noemt het ascetische leven, al staan we er reeds vóór, bij de
opperste toppen, of takken, van de wijsheid. En zo moet ook al ‘t voorgaande
van het ascetische leven begrepen worden. De ziel is den boom van kennis
van God opgestegen: beginnende met ‘t Geloof. Maar nu ervaart zij, dat
die boom haar wortelen heeft in Gods liefde. Het mystieke leven begint. Het mystieke leven is het één-worden met God
door gelijkvormigheid met Hem. God, voor den Middeleeuwer, was concreet de
Godmens, Jezus. Zo verschijnt nu ook Jezus. En (want zo is de Godmens God)
Hij verschijnt haar als de Godheid. Omdat de ziel Hem op allerlei wijzen
gezocht, en zoo vurig en ijverig verlangd had met Hem één te worden, wil de
Godmens zich aan haar openbaren, en de mystieke wegen leren: haar wil zal
voortaan in alles overeenstemmen met Zijn wil. De grote weg is: te streven
naar gelijkvormigheid met Hem in zijn mensheid, door allerlei lijden aan te
nemen, zonder te klagen, zonder enige leniging te verlangen; geheel naar zijn
voorbeeld, ten volle mens te worden zoals Hij. Wel zal ze daartoe de zeven
gaven krijgen van den hl. Geest, en kracht en hulp van den Vader om volmaakt
te lijden en aldus gelijkvormig te worden met Christus ook in zijn Godheid.
In plaats van wonderen, waarvan de ziel heeft afstand gedaan, wil Jezus haar
geven de ware Liefde; Hij zelf zal haar leiden en geven: kennis en begrip van
zijn Wil met de kunst der ware Liefde; de Liefde-Jezus enig, dat is in
vereniging met Hem alleen, in één-zijn; soms ook in ghebrukelec ghevoelen
dat is in versmelting. Zoo eindigt het geestelijk leven bij dien laatsten
boom, die dan ook heet: kennis der Liefde. Wij hebben hier dus een
algemene, volledige schets van het geestelijk leven in zijn tweevoudig
uitzicht: het ascetische en het mystieke. Enkele bijzondere leerstukken. 1. Vooreerst
dient gewezen op de voorname rol, die de Godmens heeft in deze mystiek. Met
Hem toch moet de ziel zich verenigen: Hem beleven: geheel zijn Mensheid in
zich opnemen en uitdrukken, om aldus ook zijn Godheid in zich op te nemen: per
Christum hominem ad Christum Deum. Uit de wijze, waarop Had. hiervan
gewaagt, zou men mogen besluiten, dat hierin het voornaamste leerstuk van
hare mystiek gelegen is (r. 288). En inderdaad:
de visioenen, zoals verder uit de ontleding zal blijken, ontwikkelen bijna
alle deze grondleering. En feitelijk schijnt het laatste een uitbeelding te
zijn van het volmaakte nageleefde Godmens-zijn. 2. Slechts
toevallig, toch klaar, wordt eenmaal een groei der ziel in de Liefde
aangegeven (r. 152-162). Eerst draagt de ziel de Liefde, zoals Maria
den Godmens gedragen heeft; dit dragen is: gunstbetoon, verlangen, begeren,
liefdedienst, vlammende wil, beoefening van alle deugden. Dan komt de ziel
tot het Minne voelen: vrij van al het gewoel van den Liefdedienst,
leeft zij in een soort van gevoelde tegenwoordigheid der Liefde: in een stil
denken aan de Liefde, een bezig-zijn van den geest met de Liefde. Eindelijk
wordt zij geheel Liefde; niet, daarom, door een één-worden met Liefde; maar
doordat de Liefde haar geheel in haar bezit neemt. 3. Zo is de
groei van de Liefde in de ziel, of liever: de groei der ziel in de Liefde.
Iets dergelijks wordt uiteengezet onmiddellijk daarop (163-178): waar een
drievoudige Liefde-beoefening geschetst wordt: met volmaakte deugden alleen
Liefde te zoeken met Liefde, geheel (en zoo waarschijnlijk kennis van Liefde
te krijgen); den vollen Liefde-wil met Liefde te volbrengen; tot
enkelvoudigheid in de deugdenbeoefening met en in Liefde te geraken. Maar
deze schets geldt van de deugdbeoefening, die telkens aan de mystieke
ervaring beantwoordt. 4. Wat de Godmens aan het slot belooft gelijkt wel
daarop, maar heeft meer betrekking met de openbaring van de Liefde aan de
ziel; en dit is ook meer in het bepaald mystiek leven, hoewel die hogere
graden der Minnebeoefening in ‘t ascetische leven misschien daar slechts
proleptisch, als eindelijke uitkomst in ‘t mystiek leven, worden aangeduid.
De Liefde openbaart zich aan de ziel, door een volledig begrip van haar wil,
om dien Wil in al haar verborgenheden te begrijpen, te beoefenen en mee te
delen; dan ook door de kunst om oprecht te beminnen, zoals ware Liefde dit
doet. Hierin wordt de ziel door Jezus zelf geleid en onderricht. Dan zal de
ziel Liefde gevoelen, waardoor God aan de ziel en de ziel aan God hun volle
voldoening hebben. Soms zal de ziel God ook ghebrukeleke ghevoelen.
Dit ghebrukeleke ghevoelen gebeurt dus slechts bij uitzondering. Of
dit het genieten van Gods wezenheid reeds is (vgl. 5, 64), of een genieten in
eeige geschapen gelijkenis van God, wordt hier niet gezegd. 4. Van belang
is ook de wijze waarop Had. schetst, hoe Jezus volmaakt mens, suuer
mensche, is geweest en geleefd heeft. Wat ook treffen
moet is, wat men noemen mag, het apostolisch karakter van dit mystiek leven.
Zo Had. kennis en begrip van Gods wil ontvangt, dan is het om die mee te
delen, aan wie dit behoeven (393). Zij heeft haar taak bij de mensen te
volbrengen, tot haar ook de Godmens eens zegt, zoals Hij van zichzelf kon
getuigen: Consunmatum est (396). Voor de
verspreiding van deze allegorie van den Boomgaard der deugden, zie
appendix I. Andere vragen
(wat betreft: procedés, Dionysiaansche invloed, de waarde van dit visioen als
ervaring of procedé, invloed der Apocalyps, enz.) worden behandeld in de
Inleiding. Zie daar. |
Z |
|
Tweede
visioen 38 HEt was op enen chincsen dach dat ic den heyleghen gheest also ontfinc dat
ic verstont alle den wille der minnen in allen ende alle die seden vanden
wille der hemele ende der hemelscher ende al die volcomenheit der volmaecter
gherechtecheit ende alle ghebreke der verloerne, ende alle diere wille die ic
sach in welken si waren van waerheiden ende van loghenen ende ye seder
gheuoeldic aldus der minnen van allen dien die ic sach in also velen als si
waren. Ende doen verstondic alle redenen die men |5ra| sprect in lxxij
manieren. Die menechfuldecheit van allen 39 desen wesenen es mi onscuult
ende verstilt. Maer dat staren enechlike in heme ende die berrentheit der
minnen ende die waerheit sijns willen: diene bleschen noch en sweghen noch en
laghen nye seder in mi. Te voren vore
dien tijd woudic altoes weten in allen minen doene, peinsdic ende seide
emmer: Wat es minne ende wie es minne? In dit te pleghene haddic .ij. iaer
gheweest. |
Tweede
visioen. Het was op een Pinksterdag dat ik de Heilige Geest alzo ontving zodat ik
verstond de hele wil van de minnen geheel en al die zeden van de wil der
hemel en der hemelse en al die volkomenheid der volmaakte gerechtigheid en
alle gebreken der verlorenen en alle hun wil die ik zag waarin ze waren van
waarheden en van leugens en ze sinds voelde ik aldus de minnen van allen die
ik zag in alzo veel zoals ze waren. En toen verstond ik alle redenen die men
spreekt in 72 talen. Die menigvuldigheid van al deze wezens is mijn onschuld
en verstilt. Maar dat verstarren enige in hem en de brandt der minnen en de
waarheid van zijn wil: dienen blussen nog en gezwegen nog en lagen niet sinds
in mij. Tevoren voor
die tijd wou ik altijd weten in al mijn doen peinsde ik en zei immer: Wat is
minne en wie is minne? In dit te doen had ik 2 jaar geweest. |
|
Op
een Pinksterdag ontvangt Hadewijch verlichting over den gehele wil der Liefde
in allen, en over de graad van volmaaktheid, waarmee die wil uitgevoerd wordt;
tezamen met de gave der talen.
Algemene beschouwingen.
Soortgelijke
visioenen, die gegroeid zijn uit de Dionysiaansche opvatting van aller zijn en
leven in God, worden bij zeer vele visionairen uit de M.E., en zelfs uit latere
tijden aangetroffen. Zie App. B een visioen van Elisabeth de Wans, gezellin van
de hl. Lutgardis te Aquiria, dat met de Hadewijchse voorstelling grote
overeenkomst vertoont.
De
genade van de gave der talen, zoals hier geschetst, heb ik nergens
aangetroffen, dan bij Thomas van Cantimpré in diens leven van de hl. Lutgardis,
waar hij, naar aanleiding van een gesprek tussen de Diets-sprekende Lutgardis
en een Walin, die elkander toch begrepen hadden, zegt: Quid mirum?... Vidi
unam, quae in die Pentecosten ab hora tertia ad vesperas omnium linguarum
notitiam habuit. Sed eam adhuc prodere nolo, quia adhuc in vita degit.
(Act. S.S. Jun. III, 252. D.) Over de identificatie van deze una met
onze Hadewijch, zie mijn opstel: Uit de geschiedenis onzer Middeleeuwsche
letterkunde, Hadewijch, Dietsche War. en Belfort, 1922 blz. 69 vlg.
van den overdruk.
De
eigenaardigheid van de door Hadewijch vermelde twee en zeventig talen, moet in
verband gebracht met wat wij lezen in het leven van de heilige Norbertus: dat
deze heilige niet aarzelde tot het Dietse volk van Valencia het woord te
voeren: non diffidebat quin si materna lingua verbum Dei adoriretur,
spiritus sanctus qui quondam centum viginti linguarum erudierat
diversitatem, linguae teutonicae barbariem vel Latinae eloquentiae
difficultatem auditoribus habilem ad intellegendum faceret (AA. SS. Jun. [
827, E). Die honderd twintig talen zijn in overeenstemming met het getal
discipelen op Pinksteren (Act. ap. I, 15). De twee en zeventig in
overeenstemming met het getal discipelen tijdens Jezus’ leven (Luc. 10, 1, 17).
In alle geval werden de talen berekend naar het getal discipelen. Thomas van Camtimpré, waar hij over die vrouw handelt, die de
gave der talen had ontvangen, zegt alleen: Quid mirum si ad horam ignotae
sibi invicem linguae in colloquio convenerunt, cum Lutgardis plena erat illo
spiritu qui discipulos in unum congregatos linguarum diversitate replevit.
Vidi
unam....
Hij zegt niet, hoeveel discipelen noch hoeveel talen er waren. Maar, en dit
blijkt uit de plaats uit Norbertus leven, diversitas is wel:
verscheidenheid; er waren zoveel talen als discipelen; waar hij dan zegt dat
die vrouw omnium linguarum notitiam habuit, dan meent hij in alle geval
wel, dat zij kennis kreeg van zovele talen als er discipelen waren; wat ook in
dit visioen van Had. wordt vermeld, al is dit
hier bepaaldelijk twee en zeventig.
Derde
visioen 42 DAer
na eens paeschs daghes wasic te gode ghegaen; ende hi omuinc mi van binnen
mine sinne ende nam mi inden gheeste ende voerde mi in dat anschijn des
heyleghen gheests die den vader ende den sone in enen wesene heuet. Ute dien
gheheelen wesene dies anscijns ontfinghic alle verstennissen ende soe lasic
alle mine vonnissen. Ende ene stemme vte dien anschine luudde also vreeseleke
alse ouer al ghehort; ende si seide te mi: Sich hier, oude, die 43 op
mi gheroepen heues ende ghesocht wat ende wie ic minne ben dusentech iaer
vore der menschen gheborte, sich ende ontfanc minen gheest; van allen bekinne
wat icker minne in ben. Ende alse du mi di volbringhes puer mensche in mi
seluen dore alle weghe van volre minnen, soe saltu mijns ghebruken wie ic
minne ben; tote dien daghe |5rb| saltu minnen wat ic minne 44 ben; ende dan saltu minne sijn also ic minne
ben, ende dune salt niet men leuen dan dat ic minne ben jn dinen daghe toter
doet dattu leuende werdes met miere enecheit ontfingstu mi ende ic hebbe di
ontfaen. Vare ende leue dat ic ben, ende comt weder ende bringt mi gheheele
godheid ende ghebruket wie ic ben. Ende doen quamic weder in mi seuen ende
verstont al dat ic te voren seide ende bleef starende in mijn herteleke suete
lief. |
Derde
visioen. Daarna
een Paasdag ben ik tot God gegaan; en hij omving me van binnen mijn zin en
nam me in de geest en voerde me in dat aanschijn des Heiligen Geest die de
vader en de zoon in een wezen heeft. Uit dat gehele wezen van dat aanschijn
ontving ik alle verstand en zo las ik al mijn vonnissen. En een stem uit dat
aanschijn luidde alzo vreselijk zoals overal gehoord werd; en ze zei tot mij:
Zich hier, oude, die op me geroepen heeft en gezocht wat en wie ik minne ben
duizend jaar voor de mensen geboorte, ziet en ontvang mijn geest; van alle
bekennen wat ik er minne in ben. En als u me u volbrengt puur mens in mijzelf
door alle wegen van volle minnen, zo zal u mij gebruiken wie ik minne ben;
tot die dag zal u minnen wat ik minnend ben; en dan zal uw minne zijn alzo ik
minne ben en u zal er niet mee leven dan dat ik minne ben in uw dag tot de
dood zodat u levend wordt met mijn eenheid ontving u mij en ik heb u
ontvangen. Vaar en leef dat ik ben, en kom weer en breng me gehele godheid en
gebruik wie ik ben. En toen kwam ik weer in mezelf en verstond alles dat ik
tevoren zei en bleef staren in mijn hartelijke zoetlief. |
Op
een Paasdag, nadat Hadewijch al meer dan twee jaar had verlangd te weten: Wat
is Minne? en wie is Minne? wordt zij gevoerd vóór het Aanschijn van den
heilige Geest, (deze minder als afzonderlijk Persoon gedacht dan als één met de
Vader en den Zoon, in de wezenlijke liefde der Godheid,) en wordt er haar op
die vragen antwoord gegeven.
Algemene beschouwingen.
Iets
dergelijks over dit verschil van wat Minne is en wie Minne is
komt ook voor bij Ruysbroeck XII Begh., 29-30.
Daar
spreekt de Vader tot de ziel: Merke mi nauwe, wat ic ben ende wie ic ben. En
verder wordt die verstandighe cracht gheneicht ende van Gode gheeyscht te siene
wat God es ende wie hi es. De heilige Geest antwoordt aan de ziel, die verlangt
Gods Aanschijn te aanschouwen: Sich mi ane, wie ic ben ende wat ic ben. Uit
geen enkel woord echter bij Ruysbroeck blijkt welk verschil hij tussen beide
uitdrukkingen maakt. Uit wat volgt bij Hadewijch schijnt dat verschil hierin te
bestaan: wat Minne es bedoelt meer de werkingen en openbaringen der Liefde, die
dan ook in de schepselen worden aangetroffen; wie is meer de persoon zelf der
Liefde. De watheid is als buiten den h. Geest, de wieheid is de hl. Geest zelf.
Daarom moet Had. die watheid erkennen in allen, moet zij die watheid in haar
Minneleven uitdrukken (18, 20). De wieheid echter zal zij gebruiken, genieten,
als zij zelf Minne zal zijn.
Algemener
nog: de watheid is God in geschapen licht; de wieheid is Hij
zelf. Naar Dionysius toch heeft God geen naam, geen watheid, dan alleen in
geschapen licht. De wieheid is dan God in zichzelf.
Dit visioen is,
ten slotte, toch weer een uitbeelding van de gewone leer, dat de ziel de gehele
Godmens in zich moet beleven: als zij zijne Mensheid in zich beleeft, beleeft
zij wat Minne is; komt zij daardoor tot de Godheid, dan bezit zij de
Liefde: wie Zij is en is zij Liefde. De ziel moet leven wat Minne is
en dus worden en bezitten wie Minne is.
Opmerking
verdient nog dat, hoewel de stem komt uit het Aanschijn van de heilige Geest
(weliswaar als één met Vader en Zoon), de heilige Geest zich toch vereenzelvigt
met den Godmens, Christus, welke voorstelling bij de Middeleeuwers in de hand
gewerkt werd, door den naam God, waarmee zij
kortweg Christus bedoelden.
Noch
in A noch in B schijnt hier een nieuw visioen te beginnen: er staat slechts, op
een nieuwe regel, het bekende teken voor een paragraaf; en de letter d is niet
rood, zoals gewoonlijk bij het begin van elk visioen, maar alleen rood
doorstreept. Toch is ‘t visioen zelf verscheiden van het voorgaande: de
schrijfster schijnt het zich herinnerd te hebben, nadat zij ‘t vorige had
opgesteld.
Vierde
visioen 48 IC sat op enen mey dach, ende soude messe horen van sinte jacobe alst
recht was; want het doen sijn dach was. Doen worden mi binnen diere epystelen
mine sinne binnen ghetrect met enen groten verstormden ghelate van enen
gruweleken gheeste die mi van binnen trac in binnen mi. Van binnen mi werdic
doen al op ghetrect inden gheeste. Doen wert mi
vertoent ene selsenne ghelike: twee conincriken als van ere rijcheit ende van
ere gheborten ende van enen gheslechte ende van gheliker const in alre
ghewelt. Ende doen quam een inghel bernende al vol onsteken van invie reghen
viere; ende hi ondede sine vloghele wide ende hi sloech dar mede grote slaghe
seuene, alse een roupre die al verstillen wilde te siere stemmen om te
ghehorne sinen wille. Metten yersten slaghe hilt die mane stille van ha\ren
|5va| lope te diere stillen die daer gheboden was. Te dien andren slaghe liet
die sonne haren loep te diere stillen. 49 Metten derde slaghe hilden
alle die sterren van haren lope. Metten vierden slaghe worden die vanden
paradyse van haerre rasten verwect dies te bewonderne met nuwer redenen.
Metten vijften slaghe hilt die troen stille van sinen lope. Metten zesten
slaghe openbaerden alle die heyleghen van heyleghen menschen leuende ende
dode alle die sijn inden hemel ende in purgatorien ende in erdrike elc na dat
hi wesen sal gheheelec in allen. Metten seuende slaghe worden ontploken alle
hemele van elcs hemels rike in eeweliker glorien. Doen die
inghel aldus hadde ghesleghen met sinen vloghelen ende ghestille hadde
ghemaect, doen gaf hi ene stimme alse die donder, ghelijc 50 ere
gheweldegher bosinen daer men met ghebiedt dat hoechste ghebod. Ende doen
seide hi: Alle ghi ghestilde die dient ende alle ghi gheopenbaerde diemen
daer mede dient, sijt mi hier mede orconde van dat ic toene derre wonderendere
ende derre gruwelendere van uv die hier steet. Doen wasic binnen diere vren
omvaen in sine vloghelen ende in die middelt sijns riken dat hi selue was.
Doen seide hi te mi: Du onbekinde alle dinen houden ende alle dinen
weder\saken, |5vb| gheminde ye alsic selue, nv kies van desen tween hemelen
die du in conincrike saghes. Ende doen vielic in heme alse omuaen met ere
sueter nuwer trouwen ende die was vol van bekinnessen met smake van
gherechter minnen. Jn dien 51 doergaenden smake van sueter minnen
seide hi te mi: Gereenne metter gheheelder trouwen die eweleke alle dinc nuwe
sal maken, ghesmake ende kinne selue wat dese hemele hebben onghelijcs, ende
kies den rijcsten ende den moghensten. Ende ic seide: Here, jc bekinse alle,
want du mi met dijnre volcomenheit heues af ghedaen alle mine nederheit daer
ic bi twifelde. Ende doen saghic enen dies die ene hemel was ende mijn lief,
elken in sinen hemel, euen gheweldech ende in gheliken dienste ende in alre
ghelikere glorien ende in ere werdegher gheweldecheit ende in euen
verdraghelikere ghenadecheit jn allen eeuweleken wesene. Ende alle die
verstilt waren van haren lope, mane, sonne, sterren, throen, ende alle die
gheopenbaert waren te dien orconde te sine, paradijs, menschen ende alle
hemele die dien dienen, seide alle: Amen; ende orconden die enecheit van hen
beiden; ende hen allen es orlof 52 ghegheuen elken te sine in sinen
wesenne daer hi te voren in was. Doen seide
die jnghel noch te mi: Nu sich mi eneghe gheenecht dinen gheminden ende mine
ghe\minde |6ra| sidi ghemint met mi. Dese geheele hemele die du sies die hare
sijn ende mine; ende die du saghes alse twee conincriken die verwoest waren
dat was onser tweer menscheit eer si vol wies. Jc wies vore; ende nochtan
bleuen wi effene. Ende ic quam in mijn rike ghisteren, ende ghi wiest na;
nochtan bleuen wi effenne. Ende si sal volwassen heden ende met di coemn
marghen in hare rike; ende nochtan bliuen effene met mi. Du heues, lieue
starke grote ende vrouwe, 53 willen weten met dinen twifele te mi waer
bi dat wesen soude ende met wat werke dat si mi ghelijc volwassen soude dat
ic hare ghelijc wesen soude ende di ghelijc mi seluen; dat si in mi; ende dat
si di cont van minen monde; dat es mine verstennisse miere riker naturen: hare een
groet werc daerse mede volwassen sal dats datse alle die doghede werken sal
die hare van minen wesenne ghetoent sijn jn scrifturen jn rade jn smake van
minnen tusschen hare ende mi biden ghebode dattu heues te hare van bande van
minne ende bider wider kinnissen die du heues mijns ghebrukelecs willen. Hare ander
grote werc sal sijn ellendech wesen ende onghestadech tijd vele diere grotere
doghede 54 die wil in hare ghemint hebben ende dat siere met werken
sal met grote storme tghelijcste. hare derde
werc |6rb| ende hare noch meere doghet sal sijn hare meneghe toecomende
mestroest te allen vren, die hare segghen selen: Wat meint god? Wat meint
dese ioffrouwe? Wat saelt wesen? Hoe maecht ghescien dat ic hem volwiese ende
hare na haerre beider werdecheit hen ghenoech te sine? Mi weetse volcomen god
ende di salse willen weten die volcomenste mensche die leeft bi aller
gheliker doghet na minen seden. Die anxt ende die quale hoese ons also
ghenoech ghewerken soude met also ghebrekeleken seden alse die hare sijn,
ende hare ouersuete haeste met ernster 55 begherten dat sijt emmer
wesen wilt sonder ontbliuen wat soe dat cost; ende dan weder vallende in
mesdaden diese doemen ende onthopen doen, die soe gherne edel bleue ende
sonder vlecke na onse beiden ghelijc, ende hare seluen daer buten gheuoelt
met allen haren vonnissen: Nv gesmake selue wat mochtse meer doen volcomen? Hare vierde
werc ende dat alre meeste datse in ons volleiden sal dats deruen van onser
sueter naturen die onser ghelijc van anderen gheuoelt ende die kinnisse ende
dat smaken dat wi in ons seluen tweeuoldech van hare hebben, ende si
onuolwassen dies daruen moet dien si bouen al moet minnen, ende alse alle
deemsterheit dar |6va| ane hebben. Dat sal hare werc sijn daer si ons mede
ghenoech maerghen hare seluen volbringhen sal. |
Vierde
visioen. Ik zat op een mei dag en zou mis horen van Sint Jacobus zoals het recht
was; want het toen zijn dag was. Toen worden me binnen dat epistel mijn
zinnen binnen getrokken met een groot verstormd gelaat van een gruwelijke
geest die me van binnen trok in binnen mij. Van binnen mij werd ik toen al
opgetrokken in de geest. Toen werd me
vertoond een zeldzame gelijkenis: twee koninkrijken als van dezelfde rijkheid
en van dezelfde geboorte en van hetzelfde geslacht en van gelijke kunst in
alle geweld. En toen kwam een engel brandend al vol ontstoken van in vuur
regenvuur; en hij opende zijn vleugels wijd en hij sloeg daarmee grote slagen
zeven, als een roeper die alles verstillen wilde tot zijn stem om te horen
zijn wil. Met de eerste slag hield de maan stil van haar loop te die stillen
die daar geboden was. Te de andere slag liet die zon haar loop te die
stillen. Met de derde slag hielden alle sterren van hun loop. Met de
vierde slag worden die van het paradijs van hun rust gewekt dit te bewonderen
met nieuwe redenen. Met de vijfde slag hield de troon stil van zijn loop. Met
de zesde slag openbaarden alle heiligen van heiligen mensen, levende en dode,
alle die zijn in de hemel en in zuiveren en in aardrijk elk nadat hij wezen
zal geheel in allen. Met de zevende slag worden ntsloten alle hemels van elk
hemelrijk in eeuwige glorie. Toen de engel
aldus had geslagen met zijn vleugels en stil had gemaakt, toen gaf hij een stem
als de donder, gelijk een geweldige bazuin daar men mee gebiedt dat hoogste
gebod. En toen zei hij: Alle gij gestilde die dient en alle gij geopenbaarde
die men daarmede dient, zij me hiermede oorkonde van dat ik toon de wonder en
de gruwelen van u die hier staat. Toen was ik binnen die uren omvangen in
zijn vleugels en in het midden van zijn rijk dat hij zelf was. Toen zei hij
tot mij: U onbekende al u houden en uw wederzaken, beminde je als ik zelf, nu
kies van deze twee hemels die u in koninkrijk zag. En toen viel ik in hem als
omvangen met een lieve nieuwe trouw en die was vol van bekennen met smaak van
echte minnen. In die doorgaande
smaak van zoete minnen zei hij tot mij: Gereed met de gehele trouw die eeuwig
al dingen nieuw zal maken, smaken en kennen zelf wat deze hemels hebben
ongelijks en kies de rijkste en de vermogendste. En ik zei: Heer, ik beken ze
alle, want u me met uw volkomenheid heeft afgedaan al mijn nederigheid daar
ik bij twijfelde. En toen zag ik een van die de ene hemel was en mijn lief,
elk in zijn hemel, even geweldig en in gelijke dienst en in allee gelijke
glorie en in een waardige geweldigheid en in even verdraaglijke genadigheid
in alle eeuwige wezen. En alle die verstild waren van hun loop, maan, zon,
sterren, troon en alle die geopenbaard waren tot die oorkonde te zijn,
paradijs, mensen en alle hemels die die dienen, zeiden alle: Amen; en
verkondigen die eenheid van hen beiden; en hen allen is verlof gegeven elk te zijn in zijn wezen daar
hij tevoren in was. Toen zei die
engel nog tot mij: Nu zeg me enige genegen uw geminde en mijn geminde bent ge
bemint met mij. Deze gehele hemel die u ziet die hun zijn en mijn; en die u
zag als twee koninkrijken die verwoest waren dat was onze twee mensheid eer
ze vol groeide. Ik groeide voor; en nochtans bleven we effen. En ik kwam in
mijn rijk gisteren en ge groeide na; nochtans bleven we effen. En ze zal
volwassen heden en met u komen morgen in haar rijk; en nochtans bleef effen
met mij. U heeft, lieve sterke grote en vrouwe, willen weten met uw twijfels
tot mij waren bij dat wezen zou en met welke werken dat ze me gelijk
volgroeien zou dat ik haar gelijke wezen zou en u gelijk mijzelf; dat is in
mij; en dat ze je kond van mijn mond; dat is mijn verstand mijn rijke natuur: Haar een
groot werk daar ze mede volgroeien zal dat is dat ze alle de deugden werken
zal die haar van mijn wezen getoond zijn in schrifturen, in raad, in smaak
van minnen tussen haar en mij bij het gebod dat u heeft tot haar van banden
van minne en bij de wijde kennis die u heeft van mijn gebruikelijke wil. Haar andere
grote werk zal zijn ellendig wezen en ongestadige tijd veel verduren grote
deugden die wil in haar bemint hebben en dat ze er mee werken zal met
grote stormen tegelijk. Haar derde
werk en haar nog meerdere deugd zal zijn haar menige toekomende mistroost te
alle uren, die haar zeggen zullen: Wat meent God? Wat meent deze juffrouw?
Wat zal het wezen? Hoe mag het geschieden dat ik hem volgroeide en haar naar
haar beider waardigheid hen genoeg te zijn? Me weet ze volkomen God en gij
zal ze willen weten die volkomenste mens die leeft bij alle gelijke deugd
naar mijn zeden. De angst en de kwaal hoe ze ons alzo genoeg bewerken zou met
alzo gebrekkige zeden zoals de hare zijn en haar over zoete haast met
ernstige begeerten zodat zij het immer wezen wil zonder ontblijven wat zo dat
kost; en dan weer vallen in misdaden die ze verdoemen en onthopen doen, die
zo graag edel blijven en zonder vlek naar ons beiden gelijk, en zichzelf daar
buiten voelt met al haar vonnissen: Nu proef zelf wat mag je meer doen
volkomen? Haar vierde
werk en dat allermeeste dat ze in ons vol einden zal dat ze derven van onze
zoete naturen die onze gelijk van anderen voelt en de kennis en dat smaken
dat we in ons zelf tweevoudig van haar hebben en ze onvolwassen is daarvan
moet die ze boven al moet minnen en als ze alle donkerheid daarvan heeft. Dat
zal haar werk zijn daar ze ons mede genoeg mogen haar zelf te volbrengen zal. |
Hadewijch ziet twee koninkrijken van gelijke schoonheid, gelijk
geslacht en gelijke macht. Een engel slaat zeven slagen met zijn vleugels: zon,
maan, sterren, paradijsbewoners, ‘s hemels troon, hemelingen, alle hemelen van
ieder der twee rijken worden beurtelings opgeroepen. (1-32). De engel stoot op een
bazuin: hij daagt allen tot getuigenis op. Hadewijch
wordt dan in zijn vleugelen omvangen, en verplaatst met hem te midden van een
der rijken, dat hij zelf was. Had. moet het
machtigste en schoonste der twee rijken uitkiezen. ‘Zij zijn beide gelijk’ zegt
ze. Zij ziet iemand, van wie het andere hemelrijk was. Alle getuigen beider
gelijkheid (33-71). De engel vereenzelvigt zich met den Minnaar; Had. wordt vereenzelvigd met de geminde. De twee
koninkrijken, nu in twee hemelen veranderd, betekenen hun beider (van de
Geminde en van den Minnaar) mensheid. Hadewijch’s
mensheid is met zijn mensheid opgegroeid; zij volgt haar en groeit met haar.
(71-90). Door welke werken dit gebeuren zal, wil de Minnaar nu verklaren: ten
eerste, door de beoefening van alle geboden en raden; ten tweede, door haar
lijden en ijver; ten derde, door haar smart niet tot gelijkheid met den
God-mens te kunnen komen; ten vierde, door haar derven van wat ze meest
begeert: godsgenieting. (90-119).
Een
echt-apocalyptisch visioen dat niet zonder grootsheid is. Weer is het een
uitbeelding van de leer: dat de ziel moet gelijkvormig worden aan Christus in
zijn mensheid, om met Hem gelijkvormig te worden in zijn Godheid. Hier wordt
vooral aangetoond 1. dat die gelijkvormigheid mogelijk is; 2. door welke werken
die gelijkvormigheid gebeurt.
Had. had zich met twijfel
afgevraagd, hoe het beleven van de Godmens mogelijk is: dit wordt haar getoond
onder ‘t beeld van twee gelijke koninkrijken (beeld der mensheid van Christus,
en van de minnende) die vergaan in twee hemelrijken (beeld van beider Godheid)
en die geheel gelijk zijn. Christus verzekert haar dan, dat die
gelijkvormigheid mogelijk is.
De werken,
waardoor de minnende tot die gelijkvormigheid met Christus’ mensheid moet komen,
om Hem dan te bezitten in zijn Godheid, geven als een algemene ontwikkeling van
het geestelijke leven, vóór het tot de Minnegenieting geraakt: dit leven begint
met een periode van vertroosting in de nastreving naar die gelijkvormigheid;
dan volgt een periode van onrustige ijver, een eerste vorm van troosteloosheid;
dan nog groter troosteloosheid in ‘t voller besef van alle gebreken en
tekortkomingen, wanneer de ziel buiten raad geraakt omtrent Gods wil en
bedoelingen over haar, en zij hare minste vlekken diep gevoelt; dan eindelijk
hoogste troosteloosheid en duisternis, door het derven van alle Godsgenieting,
waarnaar zij nu onophoudelijk verlangt, terwijl zij beminnen moet, en hare
gehele natuur haar daartoe noopt. Zo volgt zij den Godmens in zijn Mensheid.
Deze leer
berust voorzeker op psychologische ervaringen, daar die door alle mystieken
voortdurend bevestigd worden. (zie Poulain, Grâces
d’oraison, p. 423 vlg.: des épreuves envoyées aux contemplatifs).
Om dit visioen enigszins
te begrijpen moet men rekening houden met het zoo gewone anticipatie-procedé
(telkens aangeduid in de aantekeningen); dan ook met het feit dat (r. 72 vlg.)
de Engel zich vereenzelvigt met den Minnaar, en Hadewijch
met de Beminde. En de werkelijke Hadewijch staat
daar als buiten: de Minnaar spreekt tot haar, nu eens in den tweeden persoon,
dan in de derde, van hare menschheid nl. als abstract voorgesteld van Hadewijch zelf.
Ook in dit
visioen krijgt men sterk den indruk, dat Hadewijch
meer geldt als type der beminde, als zodanig, dan als werkelijke persoon; dat
die visioenen symbolische visioenen zijn van de Beminde als zodanig; meer
voorstelling procedé dus, dan eigenlijke ervaringen. Die gelijkheid, waarvan
hier sprake, is daarom ook meer, m.i., de ideale voltooiing van ‘t streven naar
gelijkvormigheid met den Godmens, dan de werkelijke uitdrukking ervan.
In dit visioen
wordt het zogenaamde Ptolemeisch stelsel verondersteld. Het heelal bestaat uit
een reeks van concentrische sferen, waarvan de binnenste die der Aarde is; dan
komen die van de planeten: Maan, Mercurius, Venus, Zon, Mars, Jupiter,
Saturnus; daarop volgt de sfeer der vaste sterren, gewoonlijk als het firmament
beschouwd; daaromheen de kristallijnen sfeer, het primum mobile, de eerste beroering,
die van God de beweging ontvangt en alle beweging meedeelt. Eindelijk, maar
geen eigenlijke sphera meer, het Empyreum, de verblijfplaats van God. Soms
wordt onderscheid gemaakt tussen het primum mobile en de kristallijnen hemel,
als b.v. Ruysbroeck XII Beghinen, C. XXXI.
Dan is het primum mobile het Empyraeum, niet in zijn onbeweeglijk zijn,
maar in zijn ierste bewoghen sijn, Ruysbroeck,
ibid. c. XXX, blz. 83, r. 23.
Als
wij dit nu toepassen op Had., dan komen we
misschien tot een verklaring van het anders onduidelijke: die van den
paradijse. Daardoor wordt, meen ik, het firmament bedoeld, met de vaste of
stille sterren, en daarom volgt misschien dat zij van haerre rasten verwect
worden. De sterren van 21, die van haren lope stilhielden, zijn de planeten.
De troen van r. 25 zal dan het primum mobile zijn, of de
kristallijnen hemel, en niet zozeer het firmament.
Toch
beken ik dat de uitdrukking: die van den paradijse duister blijft. Uit
r. 67 blijkt dat daardoor geesten bedoeld zijn, waaruit men zou menen dat het
Engelen waren; de engelen misschien, die de wake der sterren hadden.
Naar
Middeleeuwse voorstelling moeten allen door het Aards Paradijs naar de hemel (Thomas Summa theol. I, 102, 1) dat dan gedacht
wordt op het hoogste der aarde te zijn. Het paradijs wordt ook vereenzelvigd
met de limben (in aansluiting bij Jezus’ woord tot den goeden
moordenaar: Hodie mecum eris in paradiso). Door vele kerkvaders, ook
door den heilige Augustinus, wordt onderscheid gemaakt tussen paradijs en hemel
(in Jo. tr. XCI, Epis. CLXXXVII, n. 7. Sermo CCLXXX, n.
5); dit paradijs is dan de schoot van Abraham, of het verblijf der
gelukzaligen, die, volgens sommige leraren - tot vóór de veroordeling door Paus
Benedictus XII, 1336, - niet onmiddellijk tot de Godschouwing werden
toegelaten, maar eerst na de verrijzenis tot de hogere hemelen zullen
opstijgen. (Zie hierover Dict. de theol. cath. Paris Latouzey et Ané,
art. Abraham (sein d’) of art ciel). Of werd dit Paradijs na de
derde hemel (maan, zon, sterren) verlegd, in aansluiting bij Paulus (2 Cor. 12, 1, 4) die
tot de derde hemel verheven, zegt vervoerd te zijn geweest tot het paradijs?
Het is niet zo
interessant dat ik verder ga, toch zal ik de commentaren weergeven uit; http://www.dbnl.org/tekst/hade002visi01_01/hade002visi01_01_0005.php
JC was in assumptie daghe te mettenen inden gheeste op
ghenomen ene corte wile; ende mi worden vertoent die drie ouerste hemele daermen
af noemt die drie ouerste jnghele, die throne die cherubinne die cheraphinne.
Ende het quam te mi die aer vanden viere dieren, die suete sente johannes
ewangeliste; ende seide: Com ende sich die dinghen die ic mensche sach; die
heuestu alle ghesien ontploken ende gheheel die ic bi gheliken sach die heuestu
bekint ende wets welc si sijn.
ende metten ghedinkene der spraken die sinte johannes
hadde hier na te mi so vielic in mijn anschijn met enen grote wee; ende dat wee
riep ouer lude: A a heylech vrient ende ghewareche 59 moghentheit, waer
omme laetstu donse in vremden stucken, ende waer omme en doervloystuse in onse
enecheit niet? Ic hebbe minen ghehelen wille noch met v ende minne ende hate
met v alse ghi. Want ic en ben noch nu gheen lucifer, seder dat ghi mi
anderwerf sekerheit daedt, alse die ghene doen die nu lucifer sijn ende willen
dat hen goet ende gracie ghescie dies niet en hebben in leuene noch in werken
noch in dienste; ende die |6vb| haren arbeit willen verdriuen ende gracien
willen ghebruken ende verheffen hen, om dat ghi hen .j. luttel toenet uwer
goetheit soe willen sijt vore recht hebben; ende die vallen van uwer hemelscher
eren; dat hebdi mi 60 ghedaen weten. Hier ane mesdede ic hier vore ane
leuende ende ane dode, die ic met begherten vore recht uerledeghen woude uter
purgatorien ende vter hellen; maer des sijt ghebenedijt; ghi dadet van hen
vieren sonder uwe abolghe te mi onder leuende ende dode die doe ter hellen
behoerden; dat verdroech uwe goetheit miere onbekinnecheit ende miere onbesetter
begherten ende diere ongebondender karitaten die ghi mi in v ten menschen
gaeft, ende ic noch niet doen en bekinde uwe volcomene gherechtecheit. In desen
vielic ende wart lucifer in dat dat ic dit niet en bekinde alle en mesuiel mi
in v niet. Dit was die ene sake daer ic omme viel onder de menschen, dat ic hen
onbekint bleef ende si mi wreet. Jc woude bi minnen onthouden leuende 61 ende
dode ute alre nederheit van onthopene van meswerkene, ende dede haer pine
menderen, ende helsche dode in purgatorien senden ende leuende helsche in
hemelschen rade bringhen. Dit verdroech mi |7ra| uwe goetheit ende toende mi
dat ic hier om aldus ware gheuallen onder dat volc doen ghi mi seluen in v
seluen naemt, ende daet mi weten hoe ghedaen ghi sijt ende haet ende mint in
enen wesenne, doe bleef mi bekint hoe ic al met v soude haten ende minnen ende
in allen wesenne sijn. Hier bi dat ic dit weet soe eysche ic v dat ghi donse
gheheel maect met ons.
Ende die op den throen sat inden hemel seide te mi:
Dese .iij. throne ben ic in .iij. personen: troen mensche, cherubin heylighe
gheest, seraphijn in mijn ghebruken daer ic al ben. Ende hi nam 62 mi op
buten den gheeste in dat ouerste ghebruken van wondere sonder redene; daer
ghebroekic sijns alsic eweleke sal. Die vre was cort ende alsic te mi seluen
quam doe dede hi mi weder inden gheeste ende seide te mi aldus: Alsoe dws nv
ghebrukes saltws eweleec ghebruken. Ende Johannes seide te mi: Ganc te dijnre
bordenen ende god sal sijn oude wondere in di vernuwen. Ende ic quam weder in
mijn leet met meneghen groten wee.
Vijfde
Visioen.
Inhoud.
Hadewijch ziet de drie hoogste
hemelen, die Johannes den Evangelist, in zijn openbaring, slechts in
gelijkenissen waren getoond. Zij valt neer in aanbidding, met een grote
smart, en vraagt waarom God hare gezellinnen buiten de Liefde laat dwalen.
Zij is toch geen Lucifer meer, die zich hoogmoedig op eigen verdiensten
verheft; weliswaar heeft zij vroeger door overdreven liefde tot zondaars en
mensen Gods heiligen wil niet genoeg geëerbiedigd; maar zij heeft geleerd
haren wil geheel met Gods wil te vereeigen. Daarom vraagt zij nu dat God hare
gezellinnen verenigen zou. De drie hemelen worden haar dan verklaard als een
beeld der Godheid. Zij werd door God opgenomen en mocht Hem genieten zoals
zij dit eeuwig zal in den hemel. |
Algemene
beschouwingen.
Wat de
kunstwaarde van dit visioen betreft, is het een van de zwakste. De kern ervan
is ook niet een om de prachtige verbeelding toch treffende allegorie, maar
een smeekgebed tot God voor hare gezellinnen. Wij treffen er echter enige
levensbijzonderheden in aan: zoo spreekt hier Hadewijch
rechtstreeks van donse: zij vormde dus met hare gezellinnen een soort
vereniging in Liefde beoefening; over haar zelve verhaalt ze dat ze er vier
zou opgewekt hebben; maar zolang we niet juist weten op welke feiten
gezinspeeld wordt, zal het niet gemakkelijk zijn, iedere uitdrukking
nauwkeurig te verklaren. Zelfs over hare gezellinnen zegt ze, helaas! niet
veel. Enkele
belangrijke leerstukken worden er in aangeraakt. Zoo: Lucifer is hij, die
zich op eigen verdiensten verheft, zijn wil zet tegen Gods wil en als recht
van God eist, wat een louter genade is. Ook de vereniging van onze wil met
Gods wil, om tezamen met Hem te haten en te minnen in een, wordt sterk
betoond. Of zij meende
dat ‘gedoemden’ nog uit de hel konden gered worden, blijkt niet uit hare
woorden. Eindelijk
vermeldt zij uitdrukkelijk, dat zij God genieten mocht, zoals zij Hem eeuwig
zal bezitten. Deze genade echter was van korten duur. Hadewijch onderscheidt ook verschillende
hemelen: en nog wel, waarschijnlijk, zoveel als er koren van Engelen zijn.
Dit was trouwens een gewone voorstelling. Vele kerkvaders, van de heilige Hilarius af, spreken van meerdere hemelen; Paulus was
opgestegen tot den derde, maar er waren er waarschijnlijk meer (s. Hil. in
ps. CXXXV, 10, P.L.t. IX, c. 774). Zoo ook de hl. Ambrosius,
Hiëronymus, Augustinus, Cyrillus van Jerusalem, enz.. Andere (bv. de
hl. Jo. Chrysostomus) kwamen met klem daartegen
op. (Zie hierover: Dict. de théol. cath., art. Angélologie, A,
1211.) De zeer sterke neiging naar abstractie en personificatie, waardoor
zelfs het wee riep (r. 14), werkte ook bij Had.
mee om die hemelen verschillend voor te stellen, en om dan, door hare neiging
naar symbolisme, de drie overste hemelen, bijzonder verblijf der Godheid, als
beeld van de hl. Drievoudigheid op te vatten. |
Zesde
visioen 65
HEt was in enen dertiendaghe; doe wasic .xix. iaer out,
alsoe wordense mi daer ghenoemt. Doe haddic wille te onsen here te gane; ende
ic was te dien tiden in begherten ende in ouerstarken eyschene wie gode nemt
ende gheeft in verlorenheiden van hem, in op\nemene |7rb| van ghebrukenessen, die
hem als in allen na sinen wille sijn. Doen werdic op dien dach daer met sere
van nuwes in minnen beruert; ende doen werdic op ghenomen in enen gheeste ende
gheuoert daer mi wart ghetoent ene hoghe gheweldeghe stat ende op die moghende
stat stont .j. zetel; ende die daer op sat was onsienlec ende onuerstaen in
diere werdicheit van dien am\bachte 66 dat daer bouen te werkene was
selke stat te besittene dat es onbekinleec hemelsche ende ertschen. Bouen op
dat hoghe sitten in die hoghe stat daer saghic ene crone die was bouen alle
diademata; ende hare wijdde hadde onder hare alle dinc beuaen ende buten diere
cronen en was niet.
Ende een jnghel quam met enen gloeyende wyeroecvate
ende gloyende van viereghen roke; ende hi cnielde voer die hoechste stat der
zetele daer die crone bouen hielt; ende hi deder hem ere mede ende seide: O
onbekinde moghentheit ende al vermoghende grote here, hier mede si di ere ende
werdicheit van derre vrouwen die di besoect in dine verhoelne stat, die
onbekint es allen den ghenen die di dus ontstekene offerande niet en senden met
alsoe scarpen schichten alse si di sent met nuwer bernender ioghet, die |7va|
onder dat volc hare .xix. jaer heet hebbende. Ende si es die, here, die di
inden gheeste comt besoeken, wie du daer best daer men di niet en versteet.
Want dat onbekinde leuen dattu in 67 hare heues ghesticht inder
bernender karitaten, dat heefse hier gheleidt. Nu oppenbare hare dattuse hier
halets ende volleidse in di.
Ende daer hoerdic .j. stemme spreken vreseleec te mi
ende onghehoert, bi enen ghelikenesse sprekende te mi, die seide: Sich wie ic
ben ende ic sach den ghenen dien ic sochte; ende sijn anschijn oppenbaerde hem
met selker claerheit dat icker in bekinde alle anschine ende alle die vormen
die ye waren ende selen wesen, daer hi ere ende dienst af ontfeet in allen
gherechten; ende waer omme elc tsine sal hebben in doemselen ende in
benedictien; ende waer bi elc geset sal sijn in sijn stat; ende bi wat wesene
die selke van heme daer vte dolen ende weder daer toe geraken fierleker ende
scoenleker dan sijt te voren hilden; ende waer omme selke dolen ende niet weder
gheraken; ende hoe selke altoes schinen dolende ende nye vre daer wt en quamen
ende gheheel sijn bleuen staende ende alle vren wel na sonder troest; ende
selke sijn bleuen in hare stat van kinde ende bekin\dense |7vb| 68 werdech
ende hildense also toten inde. Alle wesene bekindic daer in dat anschijn. Jn
sine rechte hant saghic die ghichte siere benedictien, ende daer in den groten
hemel ontdaen ende alle die daer in wesen selen eweleec met heme. Jn sine
luchter hant saghic dat swert dies vruchteghen slaghes daer hiet al met
versleet in die doet. Daer in saghic die helle ende alle hare eweleke
gheselscap. Jc sach sijn lingde onder al verdruct; ic sach sine cleinheit bouen
al verheuen; jc sach sijn verborghenheit begripeleke alle dinc omme vloeyende;
jc sach sine wijtheit binnen al besloten. Jc hoerde sine redene ende verstont
alle redene met redenen. Jc sach in sijn borst dat ghehele ghebruken siere
naturen in minnen. Van alden anderen dat ic sach ghestondic inden gheeste.69
Maer doe wonderde mi van al diere rijcheit die ic
ghesien hadde in heme; ende bi dien wondere quamic buten den gheeste daer ic in
hadde ghesien al dat ic sochte; ende alse ic alsoe ghedaen in al diere riker
verweentheit kinde mijn anxteleke lief ende mijn ontseggheleke soete, doe
vielic buten den gheeste van mi ende van al dien dat ic in hem ghesien hadde;
ende viel al verloren in die ghebrukeleke borst siere naturen der minnen. Daer
in bleuic verswolghenleke verloren buten alle ver\stannesse |8ra| van el yet te
wetene noch te siene noch te verstane, dan .i. te wesene met hem ende dies te
ghebrukene; daer in bleuic men dan ene halue vre.
Doen werdic weder ghewect in enen gheeste ende ic
bekende weder alse te voren ende verstont alle redene; ende van hem wart echt
ghe\seghet 70 te mi: Hier na en saltu meer nieman doemen noch benedien
buten ghetamen van mi; ende du salt elken gheuen recht na sine werdecheit.
Aldus ghedane ben ic in ghebrukene ende in kinnen ende in op ghenomenheiden den
ghenen die mi ghenoech na minen wille sijn. Jc gheleide di god ende mensche
weder in die wrede werelt, daer du salt ghesmaken alre doede: des du hier weder
coms in den ghehelen name mijns ghebrukens daer du in ghedoept best in mine
diepheit. Ende ic wart met dien weder bracht iamerleke in mi seluen.
Inhoud. Op
driekoningendag was Hadewijch toen 19 jaar oud. Zij had verlangd te weten,
hoe God degenen die zich in Hem verliezen en in zijn genieting worden opgenomen,
ontvangt en Zich zelf meedeelt. Zij ziet een hoge, machtige plaats: daarop
een zetel; daarop iemand in alle heerlijkheid en macht; een kroon, die alles
overspande, hing boven zijn hoofd. Een engel vereert en aanbidt Hem en stelt
Had. voor. Deze erkent den Minnaar: in zijn aanzicht ziet zij alle aanschijns
en alle dienstbeoefeningen: zij begrijpt waarom en hoe sommigen gedoemd
worden, en waarom ieder zal beloond worden; waarom sommigen van God afdwalen
en weerkeeren tot Hem met nog schoner heiligheid dan te voren; hoe anderen er
uit schijnen te dolen, maar er steeds in blijven, in troosteloosheid; anderen
van jongs af aan hun plaats in Hem behouden. In zijne rechterhand houdt Hij
zijne zegeningen en daarin de hemel; in zijn linker de straffen en de hel;
zij ziet hoe Gods lengte onder al is, zijn kleinheid boven al, zijn
verborgenheid om al heen, zijn wijdheid binnen al. Zo kent zij God. In zijn
borst ziet zij de Godsgenieting, waarin zij dan, zonder kennis, verzwolgen
valt, een halve uur. Dan komt zij terug tot haar vorige toestand van
vervoering; zij wordt vermaand voortaan steeds in alles naar Gods wil te
zijn, met Hem te doemen en te zegenen; en haar wordt verklaard, dat God
dusdanig is in ghebruken, en in kinnen en in opghenomenheiden. |
Zesde visioen. |
Algemene beschouwingen. In het
visioen zijn er duidelijk twee stadia der vervoering: in het eerste kent en
verstaat de zieneres God, zij schouwt en begrijpt wat er van God te kennen
is; in het tweede geraakt zij buiten alle weten en kennen, in een zich-één
voelen in zalige genieting met God. In de inleiding nu had Hadewijch verlangt
te weten, hoe God is in verlorenheiden van hem, in opnemene van
ghebrukenessen; ik meen dat daardoor niet de twee stadia in ‘t visioen
worden uitgedrukt, maar alleen het laatste (vgl. 84: al verloren in die
ghebrukeleke borst). Aan het slot worden drie zaken vermeld, door ‘t
visioen betekend: dusdanig ben ik in ghebrukene, ende in kinnen ende in
opghenomenheiden. De eerste twee zouden wel de twee stadia in ‘t visioen
kunnen uitdrukken, in omgekeerde orde; feitelijk schijnen de twee
uitdrukkingen: in verlorenheiden... in opghenomenheiden min of meer
hetzelfde te betekenen: de ziel geraakt verloren in God; God neemt haar op en
geeft haar ghebrukenesse. 67 vlg. wordt
de alomtegenwoordigheid van God, die, buiten alle ruimte, overal Zich zelf
is, op paradoxale wijze uitgedrukt. Br. 20 is er een uitbreiding van met
allegorische verklaringen. Dergelijke paradoxale taal, die wel vooral uit
Dionysiaansche invloed stamt, komt bij vele kerkvaders voor. Zo heeft de
heilige Gregorius: Ipse (Deus) manet intra omnia, ipse extra omnia, ipse
supra omnia, ipse infra omnia. Et superior est per potentiam, et inferior per
sustentationem, exterior per magnitudinem et interior per subtilitatem.
Sursum regens, deorsum continens, extra circumdans, interius penetrans. Nec
alia ex parte superior, alia inferior; aut alia ex parte exterior atque alia
manet interior; sed unus idemque totus ubique. (Mor. in Job, 2,
12, P.L. 75,565 C; maar elders komt Gregorius er meermaals op terug; zie Deus
in Index van Migne). Dergelijke beschouwingen meer, ook in onze literatuur:
Van Maerlant Wap. Mart. III, 105; Monen Lat. Hymn. I, 14, De
S. Trinitate. cf. S. Bonaventura Itiner. mentis, n. 64. |
TE enen cinxen daghe wart mi vertoent inde dagheraet,
ende men sanc mettenen inde kerke ende ic was daer; ende mijn herte ende mijn
aderen ende alle mine lede scudden ende beueden van begherten; ende mi was alst
dicke heeft gheweest soe verwoeddeleke ende soe vreeseleke te moede dat mi
dochte, ic en ware minen lieue ghenoech ende mijn lief en uerwlde minen nyet,
dat ic steruende soude verwoeden ende al uerwoedende steruen. |8rb| Doe was mi
van begherliker minnen soe vreseleke te moede ende soe wee dat mi alle die lede
die ic hadde sonderlinghe waenden breken ende alle mine aderen waren
sonderlinghen in arbeiden. Die begherte daer ic doe in was die es ontseggheleke
enegher redennen ocht yemens die ic kinne; ende dat selue dat icker af segghen
mochte ware onghehoert vore alle die die minne nye en bekinden met begherten
werken ende die vore minne nye 75 bekint en waren. Aldus maghicker af
segghen: Ic begherde mijns liefs te vollen te ghebrukene ende te bekinnenne
ende te ghesmakene in allen uollen ghereke: sine menscheit ghebrukeleke mitter
miere ende de mine daer in te ghestane ende starc te wesene in
onghebrekelecheiden te valne dat ic hem weder dat onghebrekeleke ghenoech ware:
suuer ende enech ende in allen te vollen ghereke ghenoech te doghene in elker
doghet. Ende daer toe woudic van binnen dat hi mi met siere godheit in eneghen
gheeste ghenoech ende al ware dat hi es, sonder ontbliuen. Want die ghichte
coesic meest bouen alle ghichten die ic ye ghecoes: dat ic ghenoech ware in
allen groten doghene; want dat es dat volco\menste 76 ghenoech doen te
wassene god met gode te sine. Want dats doghen ende |8va| pine ellende ende in
groten nuwen vernoye te sine ende dat al laten comen ende gaen sonder vernoyen
ende el en ghenen smake daer af te hebbene dan soete minne ende helsen ende
cussen. Aldus begherdic dat mi god ware hem mede ghenoech te sine.
Doe mi aldus vreeseleke te moede was, doe versaghic
vanden outare comen gheuloghen te mi enen are die groet was; ende hi seide mi:
Wiltu een werden soe ghereide di. Ende ic stoent op mijn knien, ende mijn herte
gheberde vreseleke dat enechleke te anebedene na sine werde werdecheit, dat
doch mi onghereet ware, dat wetic wel, wet god, altoes te minen wee ende te
minen sware. Ende gheen aer keerde segghende: Gherechte here ende moghende, nu
tone dine moghende cracht dijnre enecheit te eneghene 77 na ghebruken
dijns selues. Ende hi keerde hem weder ende seide te mi: Die ghecomen es hi
comt weder ende daer hi nye en quam, daer en comt hi niet.
Doe quam hi vanden outare hem seluen toenende alse een
kint; ende dat kint was van dier seluer ghedane dat hi was in sinen yersten
drien jaren; ende hi keerde hem te mi waert ende nam vter ciborien sinen
lichame in sine rechte hant ende in sine slinke hant nam |8vb| hi enen kelc die
sceen vanden outare comende, maer ic en weet wanen hi quam. Daer mede quam hi
in die ghedane des cleeds ende des mans dat hi was op dien dach doen hi ons
sinen lichame iersten gaf, also ghedane mensche ende man soete ende scoene ende
uerweent ghelaet tonende, ende also onderdanechleke te mi comende alse een die
eens anders al es. Doe gaf hi mi hem seluen in specien des sacraments in
figuren alsoe men pleghet; ende daer na gaf hi mi drinken vten kelke ghedane
ende smake alsoe men 78 pleghet. Daer na quam hi selue te mi, ende nam
mi alte male in sine arme ende dwanc mi ane heme; ende alle die lede die ic
hadde gheuoelden der siere in alle hare ghenoeghen na miere herten begherten na
miere menscheit. Doe werdic ghenoeghet van buten in allen vollen sade. Ende oec
haddic doe ene corte wile cracht dat te draghene maer saen in corter vren
verloesic dien sconen man van buten in siene vormen, ende ic sachene al te
niete werdene ende alsoe sere verdoiende werden ende al smelten in een, soe dat
icken buten mi niet en conste bekinnen noch vernemen, ende binnen mi niet
besceden. Mi was op die vre ochte wi een waren sonder differencie. Dit was al
van buten in siene, in 79 smakene, in gheuoelne, alsoe men smaken mach
van ontfane |9ra| inden sacramente van buten, jn siene ende in gheuoelne van
buten, also lief met lieue ontfaen mach in aller voller ghenoechten van siene
ende van hoerne, van veruaerne deen inden anderen. Hier na bleef ic in enen
veruaerne in mijn lief dat ic al versmalt in heme, ende mi mijns selues niet en
bleef; ende ic wart verwandelt ende op ghenomen inden gheeste, ende mi wart
daer vertoent uan selker hande vren.
|
Zevende
visioen. Inhoud. Op een
Pinksterdag in de kerk verkeerde Hadewijch in een toestand van vurig verlangen,
zodat zij over haar geheel lichaam sidderde en beefde, ‘t Was of al haar
ledematen dreigden uiteen te barsten. Zij begeerde nl. ten volle den Geliefde
te bezitten, met Hem verenigd te zijn in zijn Mensheid, om die geheel op te
nemen en daarin sterk te staan, veel te lijden, zonder te bezwijken; daartoe
verlangde zij, dat ook zijn Godheid haar innig verenigd zou worden, geheel en
volkomen, ten einde Hem te kunnen voldoen in alle lijden; wat zij steeds
meest begeerd had, om vergoddelijkt te worden. Van het
altaar komt een arend op haar toegevlogen, die haar zegt, dat zij zich zou
voorbereiden om één te worden. De arend keert zich om en verzoekt den Godmens
zich aan haar te vertonen. Jezus verschijnt haar, eerst als een kind; dan
brengt Hij haar de communie, als man met het kleed dat Hij droeg bij ‘t
laatste avondmaal. Zij ontvangt Zijn Lichaam en Bloed. Dan wordt zij met Zijn
Mensheid verenigd; en zij heeft een ogenblik kracht om dit te dragen. Geleidelijk
aan verdwijnt de schone man; zij voelt zich één met Hem. Dit was als het
genot van Geliefden. Nadat zij zich één met Hem voelde, was het alsof zij in
Hem was overgegaan. |
Algemene
beschouwingen. Het visioen
beeldt de grote leer van Had. uit: één worden met Christus in zijn Mensheid,
om op die wijze met Hem verenigd te worden in de Godheid. Dit één worden met
Jezus’ Mensheid wordt voorgesteld als een samensmelten in elkander. Aldus
komt ze, naar ‘t schijnt, ook tot vereniging met de Godheid. Die vereniging
met Jezus’ Mensheid wordt op een wijze geschilderd, die men wel eens
zinnelijk heeft genoemd: maar de uitbeelding der gedachte, de Vereeniging met
Christus’ Mensheid, heeft de voorstelling machtig beïnvloed. Daarmee zal wel
rekening moeten gehouden. Wat men ook denkt over de visioenen als ervaringen,
de ervaring is hier veelmeer van geestelijke natuur, en het zinnelijke wordt
door het intellectuele karakter ervan sterk gedempt. Dit is overigens de
enige plaats, die in Hadewijch zinnelijk zou kunnen genoemd worden. Om haar
te beoordelen moet zij ook in verband gebracht met haar gehele leer. Men merkt ook
op, dat de vereniging met Christus’ Mensheid een vereniging is door het
lijden en door volmaakte deugd-, doghet-, beoefening, waardoor blijkt, dat
het lijden, het doghen, niet nagestreefd wordt om ‘t lijden alleen, maar om
die gelijkvormigheid, die eenheid met den Godmens; waardoor het lijden zijn
diepe betekenis krijgt en in zijn volle waarde wordt gesteld. In de
inleidende beschouwing wordt het volledigst de toestand beschreven die de
extase voorafgaat. Omtrent met dezelfde woorden wordt de toestand der ziel
beschreven in de vijfde manieren van Minnen uit Limb. Serm. XLII; vgl.
Reypens, S.J. Een verdoken parel der Mystiek in Dietsche War. en Belf. 1923,
Juni, 724. Daarbij dient
opgemerkt, dat het visioen niet gebeurt inden gheeste; niets van dien aard
(b.v. ic wart opgenomen inden gheeste) gaat vooraf. Zo is het te verklaren,
dat eerst aan het slot gezegd wordt, hoe zij wart verwandelt ende opghenomen
in den gheeste. En inderdaad, dit visioen gebeurt in haar lichaam: elders is
haar geest als buiten haar lichaam. Daarom kan ze ook nu verenigd worden met
Christus in haar mensheid. Van belang
voor den tijd van Hadewijch is de mededeling: dat zij ook bij de hl. Communie
den kelk nuttigde, en dat de communie onder beide gedaanten nog als een
algemene gewoonte wordt voorgesteld. Wanneer de gewoonte onder beide
gedaanten te communiceren in onze gewesten in onbruik raakte, heb ik niet met
zekerheid kunnen vaststellen. In den loop echter der 13e eeuw verdwijnt het
gebruik voor de leken om onder de gedaante van wijn te communiceren. Ten
tijde van den hl. Thomas en van den hl. Bonavontura, na het midden der eeuw,
schijnt de vroegere gewoonte al voorgoed aan ‘t uitsterven te zijn; zonder
dat echter bepaald kan gezegd worden, wanneer dit gebeurde. De verschillende
kerken namen de nieuwe gewoonte de ene wat vroeger dan de andere over. In
alle geval, uit de woorden door Hadewijch gebruikt blijkt ten stelligste, dat
de communie onder beide gedaanten in haar tijd en in haar bekende omgeving
nog de enige gebruikelijke was, zodat aan een ander gebruik, om slechts onder
een gedaante te communiceren, niet eens gedacht werd. Dit kan moeilijk na de
tweede helft der 13e eeuw zijn geweest: zodat dit visioen in de eerste helft
der 13e eeuw moet hebben plaats gehad. In het leven
van de Gelukzalige Aleydis van Schaarbeek wordt verhaald, hoe zij, om hare
melaatsheid, niet tot de nuttiging van den kelk kon toegelaten worden. De
communie onder beide gedaanten wordt daar voorgesteld als een gebruik bij de
Cisterciënzers, waaruit dan zou volgen, dat dit gebruik elders, in de
parochiekerken, niet meer bestond. De woorden echter zijn niet duidelijk: dum
aliquando, prout est consuetudo in ordine Cisterciensi, ad altare Dei cum
ceteris pro Dominica accederet refectione, et postea prae ceteris causa suae
infirmitatis a calice et Sanguine Domini se cerneret amoveri. (AA. SS. Jun.
II, 480,15). Waarschijnlijk is de gewoonte te verstaan, van de wekelijkse
communie ‘s Zondags. Aleydis stierf 1250, de 11 juni. |
JC sach enen groten berch die hoghe was ende breet,
ende van onseggheleker scoender ghedane; tote dien berghe ghinghen .v. weghe
hoghe staen, die alle dien edelen berch op ghinghen ten hoechsten sittene dat
daer bouen was. Maer si ghinghen hoghe ende noch hoghere ende meer hoghere ende
alder hoghest, soe dat hi selue die hoechste was gheheel ende dat hoechste
wesen selue. Ende ic wart op ghenomen ende wart gheuoert op dien berch. Daer
saghic een anschijn van eweleker ghebrukenessen daer alle die weghe in inden
ende daer alle die ghene die de weghe volbrachten .j. in worden.
Ende een die mi daer op voerde toende mi hem seluen.
Ende alse ic daer op was seide hi te mi: Sich hier hoe ic ben kimpe ende 84
rijcleec ghenen ghewareghen anschine dat al dore siet ende doer licht den
volcomenen dienste, dat vollei\det |9rb| ende leret diuiniteit ende vroetheit
ende rijcheit gheeft aller ghebrukenessen van allen vollen consteleken smake.
Jc ben ghetoent kimpe; siet dat mine sierheit es alse al uerwinnende ende
moghende derre dinc die al es daer die hemel ende die helle ende die erde vore
dienen. Ende ic ben dese weghe hoghest op comen ende gheleide di; ende ic ben
dijn gherechte orconde vanden vieren; ende den vijften die dine es dien saldi orconden
de gherechte god die hem di sendde ende die hem di sent.
Ende doe toende hi mi voert dat onseggheleke scoene
anschijn; ende dat was ane te siene alse ene groete viereghe vloet widere ende
diepere dan die zee. Ende doe hoerdic ene grote stemme vter uloet sprekende te
mi: Comt ende wes seluer 85 die ouerste wech .j. inden wesenne diere
volcomen in sijn, die met corten vren alle langhe vren veruolghen. Dijn grote
daruen van minnen heeft di ghegheuen den ouersten wech in mijn ghebruken daer
ic van ane beghinne diere werelt na hebbe ghehaect, dattu dicke met swaren
begherten ontgouden heues ende noch sels. Dies te daruene datmen bouen al
beghert ende mi te gherijnne die ongherijnlec ben: dat es die corte vre die
alle langhe vren uerwint. Ende dats die wech te mijns selues |9va| naturen daer
ic te mi seluen mede ghecomen hebbe ende gheghaen; ende daer mede ghinc ic vte
te minen vader te di ende ten dinen ende quam weder van di ende vanden dinen te
minen vader. Die vre hebbe ic di ghesent met mi ende di sent voert den dinen
met mi.86
Die vre die dat jaer uerwint datmen pinen soude, dat
bestu ende de ghene die altoes in nuwen vlite sijn van meerre begherten, ende
daer omme doghen grote versmaedtheit ende die onghehoert bouen macht, ende sijn
van allen beclaghet ende twifelende bouen alle de goede ghewerke: die doemt men
ende niemen en es hen wel na ghenadech. Den godleken twiuelt, ende den anderen
wondert, ende selke benident: die vre uerwint dat iaer.
De maent die dat iaer uerwint, dat bestu ende de ghene
die lettel troests hebben in haren vernoye ende in haren ghebrekene van buten
ende van binnen, ende dat gherne doghen om mi, ende op minen troest te
verlatenne dat ic hen comen sal; die uervolghen mi naerre ter maent dan die
ghetroeste ten iare.
Die wile dat die maent uerwint dat sidi ende de 87 ghene
die om mi ende om andere die haers behoeuen in qualen sijn om mi ende om hare
mesdaet ende om hare scade ende om hare verlies van buten ende van binnen, in
al hare noet; ende seluen al\toes |9vb| arbeiden om te besittene kinnisse van
minnen.
Die daghe die de weke verhalen dat bestu ende de ghene
die in iammere uallen sonder scout ende daer toe niedech ghenoech te gode datse
ghene scout en hebben verhaelt.
Ende want du eneghe dine karitate van allen met mi enech
heues bracht ende du mi in derre vren berurende waers met miere naturen weghe
die 88 ic quam ende ghinc soe orcondic di met gherechten orconde daer ic
mede ben mijns vader waerheit, ende mijn vader orconde mi, dattu best die
ouerste wech ende dien metti heues bracht, daer ic na hebbe ontboden met minen
uerhoelnen weghe. Ende want du dit bekint heues in onser beider heylecheit, nv
wes heylech in ons ende alle die comen selen bi ons in dine kinnisse, die 89
doch heylech comen ende also enech datse v bouen al in dit wesen kinnen
ende ghetrouwen ende v dat dienen dat ghijt sijt die dit es, ende datse mi in
dit wesen begheren ende recht houden in v ende gheuen, tote dien daghe datse
gheleiden so hoech leuen dat ic ende mijn vader ende ghi moghen gheuen ghetrouwe
orconde dat haer corte vre also langhe tide uerwint.
Nu heuestu mijns ghesmaect ende ontfaen van buten ende
van binnen; ende du heues 90 verstaen die eneghe weghe die gheheel in mi
beghinnen. Nu kere di in mi alse de onuerwonnen |10ra| die heues uerwonnen alle
hemelsche ende alle erdsche ende alle helsche kimpen ende uerwinre wes
gheciert. Gheleide alle de ongheleidde na hare werdecheit daerse van mi toe
ghemint sijn ende daerse mi in minnen ende dienen na recht miere naturen daer
ic al mede ben dat alle creaturen behoeuen ende dat hen gherieft.
Ende ic quam weder int ghemoet dies gheests die mi
daer brachte, ende ic vrachede hem: kimpe here, hoe sidi gheciert uwen hoghen
orconde daer gi mi toe leidet ende niet en volleidet? ende hi seide mi wie hi
was. Daer na seide hi te mi: Jc orconde v die .iiij. weghe ende volleide, daer
in bekinnic mi ende die tide verwinnic; ende den viften gaf v die ghetrouwe,
dien ghi ontfingt daer ic niet en ben. Want doen ic mensche leuede 91 haddic
te lettel minnen met affectien ende volghede den scarpen rade vanden gheeste;
daer bi en mochtic niet beruert werden te also enegher minnen. Want ic der
edelre menscheit groet onrecht dede dat ic hare dier affectien buten hilt. Ende
hi seide: kere weder in dine materie ende laet bloyen dine werke ende stucken
van onghenaden sijn di nekende; want du best kerende alse al uerwinnende, want
du al uerwonnen heues. Doen quamic in mi seluen also ene nuwe harde sereghe
ende em\mermeer |10rb| wesen sal tote dien daghe dat ic daer weder in valle
daer ic doe af keerde.
Achtste
visioen. Inhoud. Hadewijch
ziet een hogen, brede berg; vijf wegen, de ene hoger dan de andere, leiden
naar den top; de hoogste weg was de top van den berg zelf. Daarboven zag zij
een Aanschijn, waarin alle wegen uitliepen, en waarmee, allen die de wegen
begaan hadden, verenigd werden. Er verschijnt
haar een ‘kimpe’: hij is die wegen tot het hoogste opgekomen; hij kan haar
langs de vier eerste geleiden, maar de vijfde, die Hadewijch ‘s weg is, zal
haar door God zelf geleerd worden. Het Aanschijn
vertoont zich als een grote vloed van vuur. Een stem nodigt Had. uit, de
hoogste weg te zijn, met al degenen die hem volmaakt bewandeld hebben. Haar
grote ‘derven van Minne’ heeft haar dien hoogste weg gegeven in
Godsgenieting. Dit is de uur die alle lange uren overwint: die weg is
Christus zelf gegaan in Zijn komst tot de mensen. Daarop volgt een verdere
verklaring van: ‘de uur die een jaar van pogingen verwint’, nl. door sterke
begeerte en door groot verduren van versmading; ‘de maand die het jaar
verwint’ nl. door het ontberen van troost in verdriet en door volle betrouwen
op God; ‘de wijle die de maand verwint’ nl. door smart om zonden en
tekortkomingen van anderen, en voortdurend streven naar kennis van Minne; ‘de
dag die de week inhaalt’ als men in jammer valt zonder schuld en toch vlijtig
jegens God blijft. Daarna
verklaart haar de stem plechtig, in ‘s Vaders en Zijn eigen naam, dat Had.
die opperste weg is, dien zij met zich brengt, waarnaar Hij had verlangd en
gewacht met Zijn eigen weg, dien Hij op aarde had begaan. Zij wordt
overwinnares verklaard en ontvangt zending om de ongeleide te leiden, de
wegen tot Hem te tonen. Weer ontwaart
Had. dan de kimpe; deze verklaart haar, wie hij is en waarom hij den vijfden
weg niet is opgestegen; hij had Minne te veel met het verstand gezocht. Hij
voorspelt haar allerlei leed, dat zij toch overkomen zal. |
|
Algemene beschouwingen. Dit visioen
is, dus, voortzetting van ‘t voorgaande: het is uitbeelding van vijf
manieren, of wegen, die uit de Minne, waarin ze één en geheel zijn, komen en
tot de Minne leiden. Deze vijf wegen worden dan verklaard als korte uren (dit
zijn de selkerhande uren van vis. 7): die alle lange uren verwinnen
(de bovenste weg); uren die het jaar verwinnen (vierden weg); maanden die het
jaar verwinnen (derde); wijlen, die de maand verwinnen (tweede); dagen die de
weken verwinnen (eerste): d.w.z., als uit r. 66 blijkt, dagen, enz., waarin
degenen, die dien weg bewandelen, zoo ver geraken als anderen in een week,
enz.. Men krijgt
den indruk dat dit visioen wel als een soort zelfverdediging bedoeld is. Niet
alles is zeer helder; en een der interessantste plaatsen zou men wel wat
helderder wensen (87 vlg.). Maar zoveel toch is duidelijk, dunkt mij, dat
Christus hier de Minnebeoefening van Had. goedkeurt en in de ogen van haar
volgelingen verdedigt, om dezen aan te zetten haar getrouw te blijven. Had.
wordt door Christus toegesproken vooral als geestelijke leidster, en ook in
die hoedanigheid door Hem aangesteld. De kimpe,
waarvan hier spraak is, moet een beroemd theologant geweest zijn, wiens
lering misschien door de vremden, door de bedillers van Hadewijch,
tegenover de hare werd gesteld. Hadewijch veroordeelt de leer niet, maar
stelt ze als minder volmaakt voor: als te intellectueel, te weinig menselijk.
De mensheid, die in Hadewijch’s leer zulk een voorname rol speelt, vermits
wij naar gelijkvormigheid met God in de Godheid moeten streven door
gelijkvormigheid met hem in Zijn Mensheid, kwam in die leer niet tot haar
recht. Naar zijn naam kunnen wij slechts gissen. Waarom wordt
hij kimpe genoemd? Waarschijnlijk met het oog op den strijd met de
Minne. Of zou hij soms een beroemd geloofsverdediger, een apologeet geweest
zijn? Over sommige theologanten waren in de ME. soms zulke sprookjes in
omloop, waarin zij als minder volmaakt, ja als bijzonder gestraft in ‘t
latere leven werden voorgesteld. Zoo verhaalt Thomas van Cantimpré over Hugo
van St-Victor, hoe deze na zijn dood zou geopenbaard hebben: quia dum
viverem accipere renui disciplinam, vix ullus daemonum in inferno remansit,
qui non mihi ictum validum dederit ad purgatorium transeunti. (??)
(Bon. Univ. de Ap. L. II, c. XVI). |
|
Natuurlijk,
wat Hadewijch van die kimpe vertelt is heel wat anders, heel wat ernstiger,
en veel waarderender: hij was alleen niet tot de hoogste volmaaktheid
gekomen. Klaar ook
wordt de weg langs de Mensheid van Christus als de kortste en de volmaaktste
voorgesteld om tot de Godheid te komen: zo komt men in Gods Geheelheid. Die
weg bevat in zich de andere wegen; dezen zijn daarin gheheel. Zo neemt men
Christus enich op en beoefent men de eneghe Minne. Wie dien weg
langs de Mensheid verwaarloost pleegt Minne sonder affectien. Alhoewel
die vereniging met de Mensheid van Christus in voorgaande visioen enigszins
zinnelijk werd uitgebeeld (waardoor misschien hier die uitdrukking van Minne sonder
affectien te verklaren is) toch mag niet uit het oog verloren, dat dit
eigenlijk een weg van lijden, van derven van Minne, van ellende van Minne is:
de eindelijke vereniging is dan vol zaligheid, die ook in de mensheid
overstroomt. |
IC was in natiuitate beate te mettenen ende na de .iij.
lessen wart mi vertoent jn enen gheeste een lettel wonders. Mijn herte wart mi
beroert te voren van woerden van minnen die men daer las in die kantiken daer
mi bi ghedachte eens gheheels cussens. Corteleke daer na in dandere nocturne
soe saghic inden gheeste dat quam ene coninginne ghecleedt met enen guldenen
clede; ende dat cleet was al vol oghen; ende alle die oghen waren alle
doersiende alse viereghe vlammen, ende nochtan ghelijc cristalle. Ende die
crone diese opt hoeft hadde die hadde alsoe vele cronen deen bouen dandere alse
oghen waren ane dat cleet; ende dat ghetal seldi horen alse sijt selue noemt.
Vore die coninghinne quamen .iij. joffrouwen. Ene met enen roeden 96 purpere
ende .ij. bosinen in hare handen; ende si blies metter eenre ende seide: Die
miere vrouwen verhoert, hi sal eweleec verdoeuen inde salecheit ende hi en sal
nemmermeer horen noch sien die hoechste melodie ende de wondere der
gheweldeghere minnen. Ende die andere bosine sanc ende seide: die de weghe
vlieghet ende gheet die mijn vrouwe |10va| mijnt, hi sal gheweldech sijn vander
minnen rike. Ende die ander ioffrouwe hadde enen groenen purpere ane, ende si
hadde .ij. palmen in hare hande, ende die waren gheseghelt elke met enen boeke:
daer met werese tghestof van haren vrouwen vanden daghen ende vanden nachten
vander manen ende vander sonnen; want si woude van ghenen bestouen sijn. Die
derde joffrouwe hadde enen swarten purper ane, ende die hadde alse ene lanterne
in hare hant vol van daghen, daer hare vrouwe bi ghesach die diepte vanden
gronde ende die hoechde vander ouerster opuaert.
Die coninghinne quam te mi starkeleke snel ende sette
haren voet op mine kele ende riep met 97 eenre vreeselekere stemmen ende
seide: witstu wie ic ben? ende ic seide: Jaic wel, ghi hebt mi soe langhe wee
ende leet ghedaen ende sidi die redene mijnre zielen ende eest die familie
mijns huus daer ghi met gheciert ghaet. Die sengherse der bosinen: mine
heyleghe vrese die mi volcomenheit in allen wesene der minnen besocht heeft.
Die andere es die onderschedecheit tusschen v ende die minne, ende uwer beider
wille ende riken ende behaghen ondersocht heeft. De derde es wijsheit daer ic
mede bekint hebbe uwe macht ende uwe werken bi der minnen ende da\er |10vb| ic
bekinde mede gode god allene ende god alle dinc gode ende elke dinc alse god
alse ic inden gheeste ben daer mede gheenecht.
Doe seide ic: wat maren bringdi mi nv? ende si seide:
hets waer, met desen gheogheden cleede si di gheciert; metter hemelscher eren
hebdi mi ghecleedt; tghetal vanden oghen diere es m., van elker doghet dat
uolle ghetal. Die vierecheit 98 der oghen elke met kinnissen der minnen
ghedaen. Die cristallenheit der oghen veruaren ende verstoruen hondertfout in
bekinleken doghene. Ende elke oghe der kinnissen om minne ende om doghen hadde
haer crone gheuoermt na hare teken. Dus hadde elke oghe .j. crone
gheweldechleke.
Doe mi redene dus hadde ghesaedt doe hietse mi
bekinnen alle die ghetale miere gheselscap; ende ic bekinnese wel. Doe wart mi
redene onderdaen, ende ruumde op haer; ende het quam minne ende omuinc mi; ende
ic quam buten den gheeste ende bleef ligghende verdronken tote hoghe op den
dach in onseggheleke wondere.
Negende
visioen. Inhoud. Op O.-L.
Vrouw-Geboorte (8ste september) bij ‘t begin der tweede nocturne. Een koningin
verschijnt haar: zij droeg een gouden kleed, vol ogen, een kroon, die zovele
kronen had als er ogen aan ‘t kleed waren. Haar gingen drie jonkvrouwen
vooraf: de eerste met rode mantel en twee bazuinen; op de eerste blaast ze:
wie niet luistert naar mijne vrouw, zal nooit de hoogste melodie der Minne
vernemen; op de tweede: wie naar haar luistert zal machtig zijn met de macht
der Minne. De tweede jonkvrouw had een groenen mantel, in hare handen hield
ze twee palmen elk bezegeld met een boek: daarmee weerde ze ‘t stof der dagen
en nachten, der zonnen en manen op het kleed harer Vrouw. De derde droeg een
zwarten mantel en hield een lantaren vol van dagen in de hand: daarmee door
peilde hare Vrouw de diepte en de hoogte. De Vrouw
treedt op Hadewijch toe en zet haar voet op haar keel. Kent ge mij? vraagt
ze. Ja, antwoord Hadewijch, gij zijt de Rede mijner ziel; uwe jonkvrouwen
zijn de bedienden van mijn (zielen)huis. De eerste is mijn heilige Vrees; de
tweede Onderscheid tussen U en Minne; de derde Wijsheid. Dan verklaart Rede
haar, wat het kleed, haar door Had. aangedaan, betekent. - Nu wordt Rede aan
Hadewijch onderdanig: Minne kwam en omarmde haar: zij bleef aldus liggen
verdronken in vervoering tot hoog op den dag. |
|
Algemene
beschouwingen. Dit visioen
moet de rol van Rede in het mystieke leven uitbeelden. Deze rol is geen
ontnuchterende, maar een leidende en vormende. Niet zo maar blindweg moet de
ziel in het mystieke leven voortijlen. Zij moet daartoe voorbereid, opgevoed
en vaardig gemaakt worden door Rede. Zo alleen is de weg voor haar veilig. En
door Rede verstaat Hadewijch: Rede verlicht door de waarheden van het geloof,
verlichte Rede. Niet iedere
trek kan daarom juist in de symbolische voorstelling duidelijk verklaard
worden. Waarom heeft Rede een gouden kleed? Men kan nog denken: om hare
koninklijke waardigheid. Maar waarom heeft Vrees een rode mantel? Is het
omdat zij met Minne moet samengaan? Waarom Discretio een groene? Waarom
Wijsheid een zwarte? Dat deze een lantaarn draagt vol dagen kan men nog begrijpen.
En zoo ook enigszins gissen waarom Discretio twee palmen heeft, elk in ieder
hand, bezegeld met een boek (moeilijk voor te stellen!) waarmede zij ‘t stof
weert van hare Koningin, stof dat kwam vanden daghen ende vanden nachten,
vander manen ende vander sonnen. Zij is immers onderscheid tussen Rede en
Minne; daarom twee palmen. De twee paar tegenstellingen: nacht en dag, maan
en zon, verbeelden misschien de dingen der Rede en die der Minne. De boeken
betekenen de lering van beiden, waardoor ‘t stof, de onduidelijkheden en de
vertroebelingen, verdreven wordt. Men kan slechts gissen. En in een
symbolische voorstelling moet daarom alles nog geen vaste betekenis hebben. Alvorens tot
het hogere mystieke leven toegelaten te worden, moet de ziel zich hebben
volmaakt in de beoefening der deugden, gesierd gaan met het kleed van
volmaakte deugden. Rede nu heeft
drie dienaressen, haar hof juffrouwen. Vrees moet nazien of de volmaakte
deugden genoeg beoefend worden; of er niets aan de volmaaktheid ontbreekt. De taak van
Onderscheid is minder klaar: Zij moet wijzen op het verschil tussen Rede en
Minne; zij kent beider wil en rijk en welbehagen. Eindelijk de
Wijsheid: zij leert de macht van Rede; wat zij al vermag te doen, te werken,
als zij zich laat leiden door de Minne, of, met Minne en door Minne werkt.
Dezelfde gedachte in Br. 13, 17 vlg. en Br. 18, 80 vlg. Het slot
echter van de rol van Wijsheid zou men wel wat klaarder wensen: daer ic
bekinde mede Gode God allene ende God alle dinc Gode ende elke dinc alse God
alse ic inden gheeste ben daermede gheenicht. Gode is dat., maar ook accus.;
God is nom. maar ook accus. Ik versta: de ziel kent door Wijsheid God als
alleen God (dus: Gode accus.; zoo dat., voor God of, aan God: voor God is God
alleen, wat geen voldoenden zin geeft, of: aan God kent de Wijsheid toe dat
Hij alleen God is); ende God alle dinc Gode: Wijsheid erkent dat alle ding
God is, maar Gode, voor God, in Gods kennis; zodus: alle dinc niet in hun
geschapenheid, maar in hun verbeeldend leven dat ze hebben in God ende elke
dinc alse God: elke tegenover alle wijst, dat hier de dingen beschouwd worden
in hun afzonderlijkheid; als God zou kunnen betekenen: zoals God ze kent;
toch meen ik dat het moet zijn: dat de ziel door Wijsheid elk ding kent als
goddelijk (God in adjectieve betekenis, wat God is: non Deus, sed quod Deus
est); die kennis echter heeft de ziel, als zij in den geest met God verenigd
is: dus in God. De eerste
twee soorten van kennis kunnen een natuurlijke kennis zijn: de laatste is een
mystieke ervaring. Hadewijch vat
dus de rol der Wijsheid, der Sapientia op, zoals de theologen, als een recte
sapere de divinis, als een cognitio divinorum. Nog een
belangrijke plaats is 58-64; daar wordt op die mystieke ervaring gezinspeeld
door de woorden: in bekinleken doghene een kennende lijden, of passief
kennen, een ingestorte kennis; waarin de natuurlijke Rede ten ondergaat: de
ogen geven hun natuurlijke klaarheid op in de lijdende ervaring; zij worden
kristallen, vervaren en verstorven, maar blijven vierech met kennis van
Minne. |
IC was op ghenomen inden gheeste in sinte jans daghe
ewangelists inde kersdaghe daer saghic ghereiden een stat nuwe alse ierusalem
hetende ende also ghedaen. Die cierdemen |11ra| met allen nuwen gherede dat
onsegleke scone was ende die daer in dienden waren die alder scoenste vanden
hemele ende allen van dien namen auriolam ende eunustus, ende alle die
gheheilechde van minnen: si cierdense met alden leuenden; ende daer ontbodense
al die nuwe wondere die met nuwen wonderen gheboren werden ende in midden der
hogher stat vloech .j. aer roepende met eenre groter stemmen: Ghi alle 102 heren
ende heerscape, hier seldi bekinnen die ewecheit van uwen heerscape. Ende
anderwerf vloech hi dore die stat roepende: Het naket dien tide; ghi alle
leuende, ghebruket der leuender metten leuene. Ende derdewerf riep hi ende
seide: O ghi dode, comt int licht ende int leuen, ende alle ghi ongherede die
niet te naect en sijt onse brulocht te bekinne, comt in onser saden ende bekint
die bruut, die bi minnen dore kint heeft alle node hemelsche ende eerdsche. Si
es soe met node dore kint int vremde lant, dat ic hare nu sal toenen hoese es
ghewassen int lantscap der demsternessen; ende si sal wesen groet ende si sal
hare raste sien ende die stemme dies moghens sal hare al sijn.
Hier na quam .j. ewangeliste ende seide: du best hier
ende men saldi toenen die glorie dijns ellenden; ende die stat die du hier sies
ghe\ciert |11rb| 103 es dine vrie consciencie; ende dese hoghe cierheit
die hier es, dat sijn dine menechuoudeghe dogede met uollen doghene; ende die
omhanc es dijn viereghe vlijt die di uerwonnen heeft bouen alle vernoye; dine
ombekinde doghede met nuwen erenste, dat sijn de menechuoude cierheide die de
stat cieren. Dine ghebrukeleke ziele dat es de bruut vander stat. Hier es dat
hoechste geselscap die gheheel leuen in minnen ende inden gheeste vander
hoechster doghet. Alle die ghene die ghi hier siet eunustus ende aureolas, ende
alle die ghehele menechde der hoechster moghentheit, die sijn hier comen hare
heerscap te hebbene met diner brulocht. Daer na alle die leuende des hemels
ende der erden selen hare leuen vernuwen in diere brulocht. Die dode son\dere 104
die buten hope sijn comen ende bi dijnre kinnesse sijn verlicht ende sijn in
begherten van gracien ochte in purgatorien, die een deel cleuen ane die doghet
ende niet te naect en sijn sine gheloeuen uwer beider enecheit, si selen
ghesaedt werden ute uwer brulocht.
Doe hoerde ic alsoe lude .j. stemme roepende: vrede si
v allen nuwe ende alle nuwe bliscap. Siet hier dit es mijn bruut, die heeft
doer gaen alle uwe ambachte met\ter |11va| volmaecter minnen, wies minne es soe
starc daerse bi alle dus wassen. Ende hi seide: sich hier, bruut ende moeder,
du heues mi allene god ende mensche connen leuen. Wat dunket di, die alre
erdscher rasten eunustus sijn wat werden si dat bestu hen allen; .j. noch nie
en smaecte di erdscher poysoen; .j. doch heuestu onmenscheleke vele onder de
menschen 105 ghedoghet. Du salt al vte doghen ten inde met dat ic ben,
ende wi selen .j bliuen. Nu ghebruke mijns dat ic ben metter cracht dijns
uerwinnens, ende die ghesaedde selen eweleke leuen ute di
Ende die stemme omuinc mi met enen onghehoerden
wondere, ende ic viel in heme, ende mi ghebrac des gheests meer te siene ende
te hoerne. Ende ic lach in dien ghebrukene ene halue ure; maer hier was de
nacht al ouer, ende ic quam weder iamerlike claghende mine ellende, alse ic al
desen winter hebbe ghedaen. Want ic hebbe wel na alle desen winter alsoe
ghedaender dinc gheploghen. Jc lacher toe alle uren ende oeffende minne, ochte
reuelacien ochte yet anders sonderlinghes dat mij minne gaf.
Tiende
visioen. Inhoud. Op tweeden
Kerstdag, feest van de heilige Johannes Evangelist. De hele winter reeds had
Hadewijch Minne beoefend en revelatie. Zij ziet een
stad nieuw als Jeruzalem, die men prachtig versiert. De schoonste geesten van
den hemel versierden haar; zij ontboden er toe alle wonderen van pracht. De
arend vloog door de stad; nodigde eerst die hoge geesten, dan de levende,
eindelijk de doden, die niet te naakt zijn om ter bruiloft te verschijnen,
uit tot de viering der Bruid. Een Evangelist verklaart Hadewijch dat die stad
hare consciëntie is; die pracht, hare deugden door allerlei lijden gewonnen;
die omhang haar vurige vlijt. Haar ziel is de Bruid; de hoge geesten zijn
gekomen om hun ‘heerschap te hebben’ met hare bruiloft, de levenden, om haar
leven te vernieuwen, de doden die niet te naakt zijn en nog aan de deugd
hechten, om verzadigd te worden uit hare bruiloft. Een stem roept haar tot
Bruid. Zij heeft
Jezus in zijn Mensheid en Godheid ten volle beleefd. Nog veel zal zij moeten
lijden. Nu mag zij Jezus genieten. Dit duurde een halve uur. Toen was de
nacht over, de morgen brak aan. |
|
Algemene beschouwingen. In dit
visioen wordt de ziel tot Bruid verheven van Christus. Hieruit blijkt
nogmaals, hoe machtig Hadewijc zulk een gedachte kan uitbeelden: met al de
grootsheid en epische pracht der apocalyptische visioenen. Weer komt de
grote gedachte, dat de ziel den Godmens moet beleven in zijn Mensheid en zijn
Godheid, ter gelding: wanneer zij dit volmaakt doet, wordt zij Bruid, maar
ook Moeder, daar ze God ten volle draagt. Over ‘t
algemeen is de voorstelling duidelijk, hoewel toch enkele trekken duister
blijven. Zoo zijn de
uitwerkselen dier Bruiloft niet zeer helder: de heerlijkheden des hemels
zetten haar luister en pracht bij; de heiligen ontvangen er nieuw leven door;
de lauwen en zondaars komen er door tot zaligheid, zoo ze nog niet te diep
gevallen zijn om die Bruiloft te erkennen en te geloven. Daardoor schijnt
uitgebeeld de eeuwige vruchtbaarheid der heiligheid. In dit
visioen gewaagt Hadewijch van twee soorten van geesten: aureola en eunustus.
Wat door aureola bedoeld wordt heb ik in den commentaar verduidelijkt.
Wat eunustus mag betekenen ben ik niet te weten gekomen. In geen enkel
woordenboek wordt het woord aangetroffen. Ducange in zijn Glossarium
Scrip. M. Ae. heeft het niet. Ook niet Vacant in Diction. de théol.
cath. dat toch volledig al zulke uitdrukkingen die met de theologie in
verband staan opneemt. Ik ben dan tot de veronderstelling gekomen, dat het
woord corrupt is en het oorspronkelijk zal geweest zijn eunuchus, van
welk woord ofwel Had. alleen dezen corrupten vorm heeft gekend, ofwel de
afschrijvers zoo iets hebben gemaakt. Eunuchus nu moet in
verband gebracht met het woord des Zaligmakers: Qui se castraverunt
propter regnum Dei (Mt. 19, 12) en betekent: de geest van algehele
maagdelijkheid, van vrijwillige zuiverheid. Door eunuchus zou dus
bedoeld zijn de bijkomstige verheerlijking, die de vrijwillige maagdelijkheid
te beurt valt. Dit past uitstekend in verband met de verheerlijking der Bruid
van Christus. Dit past ook in verband met r. 81 waar eunuchus wordt
uitgelegd als een verzaken aan alle aardse voldoeningen. Die mystieke
betekenis van eunuchus werd bij de theologen wel meermaals aangewend.
De hl. Thomas, IV Sent. d. 49, q. 5, a. 3, ad. 7 spreekt ervan in verband met
de aureolae. Hoewel het
dus zoo goed als zeker is dat eunustus moet veranderd tot eunuchus,
toch heb ik die verandering, waartoe geen aanleiding in de hss. wordt
gegeven, niet willen opnemen, om geen subjectieve elementen in den tekst in
te lassen. |
JC lach op enen kerstnacht tenen male ende wart op
ghenomen inden gheeste. Daer saghic enen ouer\diepen |11vb| wiel ende enen
widen ende ouerdonker; ende in dien wiel die soe wiit was so was alle dinc
besloten so vaste ende so na bedwonghen. Dat donkere uerlichte ende dore sach
alle dinc. Die ongrondeleke diepheit vanden wiele was so hoghe datter nieman
toe en mochte gheraken. Jc late nv varen hoe ghedane hi was; want daer en es nu
gheen tijt af te sprekene; jn caent niet wel te worde bringhen dats een, want
hets onseggheleec. Dander es dats nu gheen stade en es, want daer vele toe
behoert dat ic daer sach. Dat was die gheheele moghentheit ons liefs. Daer in
saghic dat lam besetten onse lief. Jn die wijtheit saghic feeste alse enen
dauid harpende ende sloech enen slach op die 111 harpe; doe uerkindic
.j. kint gheboren werdende in die uerhoelne minnende gheeste die hen seluen
verholen sijn in die diepheit daer ic af segghe, ende die niets en ghemissen
dan datse daer in dolen. Jc sach van alrehande gheesten die voermen,
ieghewelken in sijn wesen daer hi in leuede. Die ic sach ende die ic kinde die
bleuen mi bekint, ende die ic niet en kinde worden mi bekint some daer bi van
binnen ende oec van buten een gro\et |12ra| deel. Ende some bekindicse daer van
binnen die ic nemmermeer van buten sach.
Daer saghic comen alse enen voghel diemen hiet fenix;
hi verslant enen grauwen aer die ionc was, ende enen blonden met nuwen vederen
die out was, die are plaghen te vlieghene sonder cessinghe dore die diepheit
die daer was. Doe hoerdic ene stemme alse .j. donder die seide: 112
kinstu wie die sijn die daer so menegherande varwe hebben? Ende ic seide: Jc
woudt weten bat. Doen ict eischede te wetene, jc sach nochtan die dinghen welc
si waren van allen dat ic sach. Want al dat men siet metten gheeste, die met
minnen es op ghenomen, dat dore kint men, dat dore smaect men, dat dore siet
men, dat dore hoert men. Aldus waest daer mede. Doch woudic gherne horen die
stemme die mi van lieue te hoerne quam. Ende men seide mi die waerheit van al
dat ic daer sach, sonderlinghe die wesene ende die volcomenehide. Al dit worde
te lanc; dit latic bliuen; want daer soude een groet boec toe gaen daerment
volcomeleec in volre waerheit al scriuen soude. Maer die are die verslonden worden
die een was sinte augustijn, die ander ic. Die oude vederen die grau waren ende
die aer die jonc was dat wasic |12rb| die comende ende beghinnende ende
wassende was inder minnen. Die vederen die blont ende out waren, dat was die
uolwassenheit van sinte augustijn, die out ende volcomen was inder 113
minnen ons liefs. Die outheit oec die ic hadde, dat was inder naturen van
eweleken wesene uolcomenleke, al wasic vander vtterster naturen toecomende. Die
ionghe vederen vanden ouden aer, dat was die uernuwecheyt uan mi in nuwer
glorioesheit miere minnen, daer ickene mede minde ende so sere begherde eenre
minnen met hem te pleghene inder driuoldecheit, daer hi so uolcomen in met
minnen berrende sonder blusschinghe. Oec die ioncheit die de oude plumen hadden
die blont waren, dat was oec die uernuwecheit der minnen die altoes wassende es
inden hemel ende inder erden. Die fenix die de are uerslant, dat was die
enecheit daer die driuol\dicheit 114 in woent, daer wi beide in uerloren
sijn.
Hier na alse ic te mi seluen quam, daer ict aerm ende
ellendech vant, doe bedachtic mi diere enecheit daer ic met sinte augustijn in
gheuallen was. Soe en ghenoeghet mi niet dat mijn ouerlieue dat ghedaen hadde
bi miere onste ende bi miere affectien: dat swaerde mi, dat mi so volcomenleke
ghenoechde die gheenecheit met hem die ic te uore buten heyleghen |12va| ende
menschen allene in gode hadde. Daer bi wart mi wel cont dat men inden hemel
noch inden gheeste en ghenen wille ghebruken en mach maer nader minnen wille.
Want doe ic des ghedachte, doe eischedic minen lieue dat hi mi des uerliete.
Want ic 115 woude bliuen in sine diepste afgronde allene in
ghebrukeleecheiden. Oec kindic dat hi mi uan kinde allene hadde ghetrect te hem
buten alle dinc meer ende te hem in anderen manieren op ghenomen. Maer dat
kindic wale, dat al dat in hem was, es alse ewelike glorie ende volcomene
ghenoechte. Maer alsoe woudics bliuen in hem allene. Dat uercreghic doe ict
eischede ende so sere begherde ende so swaerleke uerdroech; doe bleuic vri.
Maer ic bleef hem dat ic den man was 116 in minnen. Maer mine vriheit
die ic ghewan wart mi daer bouen ghegheuen bi saken die hi niet ne hadde, noch
oec uele liede
Dit en wederseide ic niet om vordeel dat icker af
hebben woude vore heme; maer doe ic waerheit wiste van wesene, doene woudic uan
hem die mensche was en ghene recreatie ontfaen noch gherieuen nemen te miere
pinen, ende soene woudic ghene sekerheit mi laten ghenoeghen die mi daer
uertoent was .i. met sente augustijn te wesen. Want ic vri mensche ben ende oec
|12vb| .i. deel puer, ende ic met minen wille vrileke begaren mach ende also
hoghe willen alse ic wille, ende uercrighen ende aneuerden van gode al dat hi
es sonder weder segghen ende sonder 117 abolghe, dat gheen heileghe doen
en mach. Want si hebben hare wille daer volcomen na hare ghenoeghen ende sine
moghen nemmermeer mee willen dan si hebben. Menech groet dinc uan wondere ende
van wesene hebbic daer toe ghehatet, om dat ic allene der minnen wesen woude,
ende om dat ic niet wel ghelouen ne conste dattene enech mensche so herteleke
minde alse ic; nochtan alse ics soe seker wane sijn alse sonder twiuel, soene
canics niet gheloeuen noch gheuoelen, so na ben ic gherenen.
Met dus meneghen groten wondere ben ic gode allene in
purre minnen ende minen heileghen in minnen, ende dan allen heileghen elken na
sine werdecheit, ende den menschen na dat elc minde ende was ende es noch.
Doene bekindic minne in 118 ghere manieren van rasten, so sere wasic
uerladen in onghenaden van minnen. Want ic mensche was, ende de godheit es so
ureseleke ende soe onghenadeleec etende ende berrende sonder sparen; de ziele
es in .i. cleine beke beloken: die diepheit es saen ouergaen ende die dike sijn
saen te broken. Aldus heeft die godheit de menscheit saen alte male te hare
ghesaect.
Den heileghen |13ra| mindic hare wesen: dat en was mi
maer ene beniedheit, also uele rasten dat hi sijns daer in ghebruuct; maer
alsoe ghedane raste heeft mi dicke wee gedaen, ya emmer wel .xl. werf wee
ieghen .i. gherieuen. Dat moestic weten datmen hen loech ende ic weende; ende
si hen belouen ende ic mi beclaghe; ende si gheert sijn van heme ende hi van
hen in alle lande, ende ic ghelachtert: dat was mine meeste raste om dat hijt
woude. Maer aldus ghedane wasse, alse hen pleghet te sine die minnen ende
ghebruken bega\ren 119 ende aldus ghedaen wee daer af hebben alse ic
doe.
Nu vanden menschen was mine raste dat icse minde elken
int sine, dat ic elken sijn lief ghescien liet allene ende sijn goet ghescien
allene, waest in hem seluen, waest in gode, dies en onderwant ic mi niet. Maer
datse hadden inder minnen, dat mindic gode, dat hijt hem seluen conforteerde
ende wassen dade volmaecteleke; dit begherdic. Met dat ic sine ghemintheit
minde, daerne woudic ander ghenoeghen af dan dat.
alse vanden menschen die hem te lettel waren ende
vremde, dat was mi swaer. Want ic van minnen also uerladen was te hem ende
beset, dat ic qualeec ghedoghen mochte, dattene yemen men minde dan ic. Die
karitate wonde mi oec betterleke sere, dat hise so vremde liet wesen |13rb| ende
soe bistierich van al sinen goede dat hi selue in minnen es. Dit heeft mi so
ouerswaer gheweest in menegher vren, dat mi was ghesciet alse moysen 120
uan siere suster minne, dat ic woyde dat hi hem minne gaue ochte mi name; oec
haddict hen gherne ghecocht dat hi hen minde ende mi haette. Oec haddic gherne
selke wile, dore dat hijs niet ne dede, mi van hem ghekeert in minnen, ende hen
ghemint dore sinen toren om dat die ellendeghe niet ne mochten weten die soete
herteleke minne, die in sine heileghe nature woent, so haddicse ouergherne
ghemint, haddics macht ghehadt.
Ay die karitate heeft mi meest ghewont, sonder minne
selue. Wats minne selue? dats godlike moghentheit die moet vore gaen; also
doetse hier ane mi. Want die mogentheit die minne selue es diene spaert
niemanne in hate noch in minnen; noch daer ne wert nemmermeer ghenade in
vonden. Dese moghentheyt dwanc mi weder 121 daer toe, dat ic met enen
ommesiene niet alle menschen uerledecht en hadde el dan daer hise in uercoren
hadde. Alse ic mi also ieghen hem keren mochte, dat was scoene mensche gheleeft
ende vri doen mochtic eischen wat ic woude. Maer alse ic in dander was, so was
ic scoenre |13va| ende naerre op ghenomen in godleker naturen.
Dus saechte hebbic mensche gheleeft, dat ic in
heileghen noch in menschen raste en hebbe ghenomen. Ende also ellendech hebbic
gheleeft buten minnen in minne uan gode ende vanden sinen; ende want ic dat van
hem niet ne hebbe dat mine es, dat mi van gode ghebrect, ende dat ic nochtan
hebbe, ende dat mine bliuen sal. Aldus ne gheuoeldic die minne nye, maer altoes
in ene nuwe doot; doet mijn tijt was, dat ic recre\atie 122 soude
hebben, ende mi god te kinne soude gheuen volcomene fierheit vander minnen, te
wetene hoemen de menscheyt ter godheit sal minnen ende rechte bekinnen in eenre
naturen: dat es dat werdechse leuen dat dat ye gheleeft was inden rike gods.
Dese rike raste gaf mi god ende wel bi staden.
|
|
||||||||||||||||||
|
Twaalfde
visioen 125
JN enen dertiendaghe wasic binnen der messen op
ghenomen inden gheeste vte mi seluen; daer saghic ene stat groet ende wijt ende
hoghe ende ghesciert met volcomenheiden; ende daer in midden sat .i. op ene
ronde sciue, die alle vren haer seluen oppenbaerde ende besloet in
bedectheiden; ende die daer op sat bouen der sciuen, hi was in enen stillen
sittene; ende binnen der sciuen draiede hi altoes in onseggheleken |13vb| lope;
ende die wiel daer die sciue in liep daer hi in draiede, die was so
onghehoerdelike diep ende so doncker dat en ghene eidelecheit daer ieghen
gheliken en mach; ende die sciue was binnen in douerste anesien van alrehande
sconen ghesteinte ende in dier varuwen van ghepuerden goude; ende in die
donckerste side daerse so vreselike liep, 126 daer wasse ghelijc
vreseliken vlammen die hemel ende erde uerslinden ende daer alle dinc in
ueruaert ende verswolghen wert.
Ende die daer op sat, sijn anschijn en mochte niemen
bekennen dan die behoerde te diere vreseliker vlammen van diere sciuen ende die
gheworpen was in dien diepen afgront die daer onder was ende dat anschijn trac
alle dode te hem leuende, ende alle dorre dinc bloeiden daer af; ende alle
diere in saghen arme ontfinghen grote rijcheit; ende alle die crancke worden
staerc; ende alle dier uele ende menechfout waren, worden in dat anschijn .i..
Ende die daer op die stat sat, hi was ghecleedt met enen clede wittere dan wit,
ende daer ane was ghescreuen vore de borst: alre ghelieue lief was die name.
Doe vielic vore dat anschijn om ane te bedene die
waerheit van dien vreseleken wesene dat 127 ic daer gheopenbaert sach.
Doe quam een aer vlieghende met eenre groter stemmen roepende ende seide: Noch
en weet die lieue niet al |14ra| welc si comen sal. Ende een ander seide: Noch
en weet die lieue niet welc hare ouerste wech es. Ende die derde seide: Noch en
weet die lieue niet welc dat grote rike es dat si bruut van haren brudegoem sal
ontfaen. Ende die vierde seide te mi: Ghedoochdi ende beide, ende en valle niet
in dit anschijn. Die in danschijn vallen ende anebeden die ontfaen ghenade; die
dore danschijn staende sien, si ontfaen gherechticheit ende werden moghende te
bekinne die diepe afgronde die so vreseleke sijn te bekinne den onbekinden.
Ende doe wardic op ghenomen met dier stemmen van dien
aer die te mi sprac. Ende doe 128 quam in die stat ene grote menechte
gheciert ende elke rike van haers selues werken. Dit waren al doghede, ende
volleiden .i. bruut te haren lieue, ende hadden hare scone ghedient, ende
haddense so fier ghehouden dat sise tameleke voltonen mochten vore den
moghenden groten god diese te brude ontfaen soude.
Ende si was ghecleedt met enen clede dat was met
eneghen volcomenen wille altoes sonder vernoyen, ende talre doghet ghereet,
ende ghetoghet met alre saken die daer toe behoert. Ende dat cleedt was met al
ghenen dogheden ghesciert ende elke hadde hare teken daer ane ende haren name
bekint alse ghescreuen.
Die ene was gheloue: die hadse op ghedraghen van
nederheiden.
Die andere hope: die hadse ghehoecht bouen hare seluen
ten groten toeuerlate |14rb| der eweliker ghenuechten.
Die derde, gherechte trouwe, orcontse edel; want si
haers nie af en stont bi enegher noet die so groet was.
Die vierde karitate: die orcontse rike; wantse 129 hare
werke nie en begaf van buten noch van binnen ende hare nie en ghebrac riker
ghichten dore hare ere; wantse te alre rijcheit bekint was bi hoghen
toeuerlate.
Die vifte begherte: die orcontse wijt in hare lantscap
scoene ende verweent uan volre rijcheit dat si wel mochte onthalen al die
groetheit des hemels.
Die seste oetmoedicheit: die orcontse so diep ende so
ongrondeleec datse die groetheit wel ontfaen mach te vollen jn hare ongrondeleecheit.
Die seuende onderscedicheit: die orcontse so listech
datse alc wesen int sine set: den hemel in sine hoghede; die helle in hare
diepte; dat vagheuier in sijn wesen; die inghele in hare ordinen; die menschen
elken in sijn ghetamen in 130 sijn vallen ende in sijn opstaen aldus
gode laten te ghewerdene, dat voechde wel ane dat cleet des enechs willen.
Die achtende, hare uorewordeghe moghende werke: die
orcondense so crachteech dat hare niet ontbliuen en mochte si en verwan wel
allene alle crachte, ende sine brachte wel alle nederheit hoghe ende alle
hoecheit neder.
Die neghende, redene; die toenese gheordent ende datse
hare reghele ware daerse mede wrachte |14va| gherechtecheit alle vren ende die
hare lichte in al den liefsten wille haers lieues; ende si gaf benedictie ende
doemsele ghelijc hem seluen in al sine minnende ende in al sine hatende; ende
si gaf al dat hi gaf, ende si nam al dat hi nam.
Die tiende wijsheit: die tonese bekint in allen
heerscape van elker volcomenleker doegt, die men hanteren soude om
volmaecteleke ghenoeghen van lieue. Si toense oec bekint dore elken 131
persoen der driuoldicheit in die enecheit die daer so diep wiel was onder die
wonderleke vreseleke sciue daer hi in sat die de bruut ontfaen soude.
Die .xi. vredeleecheit: die toende hare ende orconde
goet ghelaet ende scone ende constech in ghehelen behelsene ende in enen
doregaenden cussene ende in alre eren ende in allen hanteerne also lief liefs
in minnen pleghen sal, ende die met hem was gheboetscapt ende gheboren, ende
hare lijc vyte anderen gheboren ende met hem op wassende ende met hem mensche
leuende in alre gheliker pinen in aermoede in uersmaetheiden, in ontfaermene
alder gheenre dien de gherechticheit verbolghen was, ende dat haerlijc vte
anderen gheuoedt was van binnen ende van buten, ende nie vremden troest en
ontfinc, ende met hem staerf ende met hem alle gheuanghene verledechde ende
bant dat hi bant ende met hem opuerstont ende met hem te sinen vader .i. voer
ende daer met hem sinen |14vb| vader vader bekinde ende hem met hem sone ende
met hem den heileghen 132 gheest heilech gheest bekinde ende met hem
ghelijc hem kinne sise al .i. ende dwesen daerse met .i. sijn. Dit orcont hare
al vredeleecheit, dat sijs dus gheploghen heeft ende voert volmaecteleke sijns
wel met minnen in minnen pleghen sal.
Die .xij. verduldecheit diese alre noselheiden buten
heeft ghehouden sonder enech vernoy in allen vernoye alse instrumente ten
goeden werken weert ende alse in een nuwe behelsen: si toenese godeleec in enen
wesene ende in enen werke.
Dus eest volciert metter godleker naturen dat cleet
van eneghen wille. Dus gheciert comt die bruut met al desen sconen gheselscape
in ghelikenessen gheseghet. Si hadde in die borst een vorespan vanden godleken
ingheseghele daerse metter godleker enegher enecheit bekint es. Dat was een
teken datse dat verheolne waert hadde uerstaen van hem seluen vte diere
diepheit. Dus quamse in die stat met deser gheselscap gheleidt tus\schen 133
tghebruken van minnen ende tghebod van dogheden: tghebod brachte si daer ende
tghebruken vantse daer.
Ende doese dus gheleidt wart ter hoghen setele daer ic
af seide vore, doe seide die aer die te mi sprac: Nu dore sich danschijn ende
werde gherechte bruut des groets brudegoems ende sich di seluen dus. Ende met dien
saghic mi seluen ontfaen een vanden ghenen die daer sat in dien |15ra| wiel op
die lopende sciue, ende daer wardic .i. mede in sekerheiden der enecheit. Doe
seide die aer doe ic ontfaen was: Nu sichdi, alweldeghe, die ic te uoren lieue
hiet, dat ghi niet en wist al welc ghi comen soudet ende welc uwe ouerste wech
ware ende welc dat grote rike ware dat ghi bruut van uwen brudegoem soudet
ontfaen. Doe ghi vielt te voren in danschijn doe bekinne dijt alse een sempele
ziele onghenade; doe ghi op stont ende doorsaghet, doe saghedi 134 v
seluen volcomenleke met ons gherechte bruut gheseghelt metter minnen. Du heues
al weldeghe diepst ontfaen dat verheolne woert dat iob verstont, dat was porro
dictum est.
Jn die diepheit saghic mi verswolghen; daer ontfinghic
sekerheit met diere vormen ontfaen te sine in mijn lief ende mijn lief also in
mi.
12de
visioen. Inhoud. Op
Driekoningendag, gedurende de mis. Hadewijch ziet een grote, prachtige stad;
te midden zat iemand op een ronde schijf die voortdurend open- en dicht ging;
die daarop zat bleef stil boven de schijf, maar binnen de schijf draaide hij
onophoudelijk snel. De schijf draaide in een onmetelijk diepen afgrond. De
schijf was, van binnen langs haar bovensten kant versierd met allerlei schone
gesteenten, langs haar ondersten, donkeren en immer-bewegende kant, gelijk
vreeslijke vlammen. Niemand die niet tot deze vlammen behoorde en in dien
diepen afgrond geworpen was kon het Aanschijn van Hem die op de schijf zat
herkennen. Maar dit Aanschijn gaf leven, vernieuwing, rijkdom, sterkte aan al
wie er in staarde, en verenigde ze allen. Wie daarop zat, had een wit kleed
aan; vóór zijn borst droeg hij zijn naam: alre ghelieve lief. Een
arend verscheen, die Hadewijch viermaal toespreekt. Toen kwam in de stad een
grote menigte, alle Deugden, die een Bruid geleidden. Deze droeg een kleed:
het kleed van den ‘enighen volcomenen wille’. Dit kleed was gesierd
met al die deugden, die er hun naam op hadden: Geloof, Hoop, ware Trouw,
Liefdadigheid, Begeerte, Ootmoedigheid, Onderscheid, voorname, machtige
Werken, Rede, Wijsheid, Vredelecheit, Geduldigheid. Zoo treedt de Bruid,
geleid door ‘’tghebod van dogheden’. Zij vindt in de stad ‘tghebruken’.
Zij wordt als Bruid met den Bruidegom verenigd: zij heeft ‘t verholen woord
het beste begrepen. |
Algemeee beschouwingen. Een der best
begrijpelijke visioenen, dat de mystieke Bruiloft van de ziel met den
goddelijke Bruidegom uitbeeldt. In het beeld
van God in de Liefde zaligheid is van belang, de voorstelling van de kracht en
omschepping der Liefde, r. 24 vlg., en de wijze waarop de vereniging van
allen in God wordt uitgedrukt: uit de veelheid en menigvuldigheid van hun
geschapenheid worden zij in de zalige genieting één. Op te merken
is ook, dat het kleed der Bruid genoemd wordt: kleed van den volmaakten
Wil, een deugd waarop in de Nederlandsche mystiek vooral nadruk wordt
gelegd. Dit kleed nu was met alle deugden versierd. Die deugden zijn twaalf
in getal, als de glossaria doet uitkomen. Dit getal schijnt als een vast
getal te zijn geweest: zoo ook in ‘t aan Ruysbroeck toegeschreven werk Vanden
XII Dogheden, hoewel de deugden daar behandeld verschillen van die door
Had. vermeld. De rol van vredeleecheit,
Pax, komt enigszins vreemd voor. De uiteenzetting ervan gaat duidelijk uit
van het Schriftuurwoord: justitia et pax osculatae sunt. De vredeleecheit
doet de gelijkvormigheid met Christus omarmen: zij verwijdert immers alle
onenigheid, alle ongelijkheid. Verder kunnen
de woorden: valle niet in dit anschijn met de verklaring ervoor
gegeven (r. 44 vlg., 165 vlg.) andere dergelijke plaatsen helpen begrijpen:
dit geldt klaarblijkelijk van de ziel in de mystieke vereniging, welke plaats
heeft, boven ‘s mensen geschapen wezen, in zijn ongeschapenheid in God. Men ziet ook
hier weer, welk een voorname plaats het leerstuk van onze gelijkvormigheid
met den Godmens in Hadewijch’ s mystiek inneemt en in hoe vele bijzonderheden
dit parallelisme wordt doorgezet. De ridderlijke
opvatting van de deugdenbeoefening komt ook, in een beknopte voorstelling
weliswaar, telkens toch prachtig ter gelding. |
JC was tsondaghes vore cinxenen vore die dagheraet
inden gheeste op ghenomen te gode, die mi minne cont makede die mi tote diere
vren ye verborghen hadde gheweest. Daer saghic ende hoerde wie die loue ludden
die comen van stilre minnen die oetmoedecheit berghet, die waent ende seghet
ende swert, datse niet mint ende gode noch den menschen noch ere noch recht en
doet van minnen noch van dienste van gherechter doghet. Daer saghic ende hoerde
wie die loue luudden ende cierden die minne alre minnen.
Ende op die ure |15rb| wart mi uertoent een nuwe hemel
die mi nie eer ne versceen; ende der seraphinne sanc alleluya. Ende die
seraphin riep met groter stemmen ende seide: Sich hier den nuwen verlorenen
hemel die besloten es vore al die ghene die nie moeder gods der volcomenre
dracht en waren, nochne doelden met hem in egypten. Noch alle weghe nochne
presenteerden hem daer der prophecien swert dore die ziele ghinc, ende dat kint
niet manne soegden, noch ten inde niet te sinen graue ne waren; dien sal hi
ewelike verborghen bliuen.141
Na dien sanc ende na die stemme wart die nuwe hemel
ontdaen. Daer openbaerde dat anschijn van gode, daer hi allen heyleghen ende
menschen int lancste siere eweleecheit ghenoech met sal doen. Dat anschijn
hadde sesse vloghele ende die waren alle buten besloten ende binnen vloghense
alle vren.
Doe ontdaden buten alle die slote diere vloghele, ende
ic sach waer si vlieghen ende te welken staden. Die twee ouerste vlieghen in
die hoghede daer god die ouerste cracht der minnen met ghebruket. Die twee
middelste vlieghen in de wijdde der volcomenre seden der minnen. Die twee
nederste vlieghen in die grondelose diepte daer hi alle wesene in verslint. Die
vloghele waren alle rechte effene ane dat anschijn ende die seghele die buten
die vloghele ende om dat anschijn sluten, dat sijn |15va| die gherechte wesene
der gheweldegher godheit, die nieman hem seluen 142 volcomen gheuen en
mach hine wille sijns selfs god ende mensche pleghen.
Hier na saghic ene grote menechte der seraphinne die
songhen alle alleluia amen. Die brachten met hen elc de sine ene grote scare
ghecierder gheeste; die waren alle gheciert metter ouerster trouwen der
godleker redene van crachtegher minnen. Ende si hadden in hare hande openen
zeghel der minnen, dat es te allen van minnen volle trouwe. Ende si hadden in
haren houede den name. Dit zijn die heersche heerscape dien de seraphinne staen
te dienste. Want si hebben in minnen verwonnen datse verwonnen sijn 143 alse
de onuerwonne cracht der wassender minnen.
Ende die seraphinne namen die ende ontsloten metten
zeghelen haerre hande die twee middelste vloghele dies anschijns. Ende si sijn gheuaren
daer in ende besitten die wijtheit ende cierense met diere nuwer coenst. Want
die onbekint was ghelaten in de werdeghe minne, ende si verblijdden oec daer
met verhoelnen sanghe die ye in minnen verholenleke met groter stemmen
gheroepen heuet.
Ende die seraphin die mine es ende die mi daer
brachte, hi hief mi op ende alte hant saghic in die oghe dies anschijns enen
setel, ende daer op sat minne gheciert in die vorme van eenre coninghinnen;
ende die crone die op haer |15vb| hoeft stoent was gheciert metten hoghen
werken der oetmoedegher die der gherechter minnen lof gheuen ende dat vore waer
houden datse der minnen niet ne dienen noch ne minnen: dat swert hare waerheit
altoes. Want sine weten hen seluen niet ende si weten minne allene al. Daer
omme recht hare ellendeghe dolende lof die wijdde al dore die 144
nemmermeer dore vloghen ne werdet; ende die lof cierde ende verblijdde met
nuwen sanghe dien nemmermeer nieman verstaen ne sal dan die die minne in
oetmoedecheiden al uerloren hadden.
Der minnen voeren vten oghen swerde al vol vieregher
vlammen. Hare voeren vten monde blicsenen ende dondere. Haer was dat anschijn
dore scenen dat menre mochte sien alle die werke van wondere die de minne ye
wrachte ende werken can; dat motic laten. Want dat ic daer in sach daer af
mochte men meer scriuen dan die soutere dauids in heuet; die swighic nu ende
wane altoes. Si hadde hare aerme ontploken ende daer in beuaen alle die dienste
diemen ye vore hare dede ende hare tesue side was al vol gheheelre gheoefender
cussene sonder sceden. Haer lichame was al vol wallender wondere. Ende in hare
wijdde onder hare voete hadse de .vij. gauen. Ende daer vore hadse enen zetel
staende.
Ende die seraphin die mi op hief sette mi daer op ende
hi sede te mi: Sichhier, dits die minne die du sies in midden den anschine der 145
|16ra| naturen gods: dese ne wart noyt creaturen hier uertoent. Al was marien
rechte minne cont, ende die seuen gauen int werc der volcomenre doghede, sine
plach nie hemelscher reuelacien vore hare opuaert. Want si was van stilre
redenen ende vol van godleker minnen, ende versekert bi verwandelinghen ende bi
oefeninghen haers soens, daer hare ghenoech te vollen die innechste ende die
hoechste hemel cont bi was.
Doe seide hi: sich hier selue alle dese hebbene der minnen
sijn di condere vordane meer dan mi. Want du moeder der minnen heues ghesien in
dese drie verholene wesene die du sies in danschijn der minnen. Wi sient met
dienste dat wi v dienen in wondere; ende ghi siet ende selet sien in claerre
redenen van kinnessen metter menscheit. Nu 146 besiet ende besit voert
dit ghehele rike dat ghi die minne hier siet besitten; soe besiet dese drie
ghecierde wesene die ghi siet dat hier de minne vercieren ende die hoghe lof
die so uerblidet. Jn dese alle drie besiedi v seluen ende vent, ende ye doch
besittijt hier gheheel ende gheciert met al dien gheheelen wesene daer ghi die
minne met gheciert siet.
Ende alse ic mi besach soe waest alsoe. Ende doe
seidic den seraphin dat hi mi ontslote die .ij. ouerste ende die twee nederste
seghele vanden vloghelen die aent anschijn waren; ende hi deedt. Ende alse hi
|16rb| op hadde ghedaen die twee ouerste zeghele, doe quamen die die bi
oetmoedicheden alle vren te nieute waren worden, ende nemmermeer vre hen seluen
ne gheloefden der minnen lieue yewerinc aue te gherakene, ende houden hen alle
vren vore minne onsalechst. Ende die cierheit die de ghene brachten die was
onsegghe 147 leker dan eneghe daer men ye af las ochte bi onsen tiden
sach. Die wesene warent die de minne ghecroent hadden ende gheciert hare
anschijn. Hare lof luudde oec met soe soeter stemmen, dat opwaert vloyede met
nuwen aderen, ende die vlammen met soe nuwen ontstekene menechfout dat eweleke
nuwen brant soude maken. Al die ouerste hoecheit wart daer binnen soe menechfout
verhoeghet, ende die wijtheit wart daer met soe wonderleke wijt ende verciert
bouen alle die daer te voren dore die middelste zeghele comen waren.
In die diepheit der minnen soe quam oec een nuwe
gheruchte dat al waghede ende wonderende onghehoerde loue. Ende een nuwe
wallende opspronc wiel daer op met nuwen storme weder 148 te wlne die
nuwe toecoemste die daer bernen. Dese ghecierde gheeste quamen metter hogher
maren vore minne ende vore mi in dat anschijn der vloghele; ende si worden alle
gheset op die vre elc van sinen seraphin. Ende altehant |16va| worden dese
gheciert alle in die selue vorme die minne ane hadde daerse gheciert sat ende
diese mi hadde ghegheuen.
Ende doe op waren ghedaen die twee nederste zeghele
vanden vloghelen dies anschijns, doe quam ene scare onmenegher ende met vele
menechfoldegheren wonderen dan alle dandere hadden ghedaen. Dese waren de ghene
die oetmoedecheit begheuen hadden tusschen hen ende hare lief bi vriheiden van
minnen, ende die kinnesse hadden ghenomen tusschen hen ende haren god hoe
ghedaen hi ware in siere cracht van siere redenen ende van sinen rike ende van
siere goede ende van siere suetheit ende van al sinen wesene daer 149 hi
sijns selues in pleghet. Dese wesene haddense bekint met dien .vij. gauen die
ic eer seide die de minne onder de voete hadde. Ende doesi in dienste waren om
die gauen, doe haddense oetmoedecheit marien ende der gherre die vte dien
ouersten seghelen quamen ende van oetmoede der minnen loechenden ende der
minnen waerheit soe na bekinden ende soe hoghe bouen hen, ende hen anders niet
en wisten dan vore minne niet. Die .vij. gauen sijn .vij. tekene der minnen.
Ende dat achtende es gherijnnesse van ghebrukene die al af doet datter redenen
behoert, ende lief in lief een valt. Maer wantse die gauen hadden ende dat
achtende kinnende worden ende hen minne dat eischede, so maendense alle vren
dat ghebrukenesse ende |16vb| en gheloefden hare lieuen minnen niet ende dochte
hen datse allene minden ende hen minne niet en hulpet. Die ontrouwe 150
maectse so diep dasse die minne al verwielen, ende sie gaen hare met sueten
ende met sueren ane. Wat die minne gheuet, dats ghesuert ende vertert ende
verslonden; watse nempt, dats rike ghemaket van groter ghewout van ghebrukene
dies manens der minnen alle vren groet effen hare seluen, soe oec datse al die
list gods besceden en can.
Dese quamen voert gheciert ghelijc der minnen in alre
cost ende in alre gherede. Dat ghetal van desen kinnicende dat es herte cleine
ende alle kinnicse diet sijn in den hemel ende in erde. Ende die met al drien
wesenen volwassen sijn ende selen van dien die nu godleec sijn, diere en sijn
nu inden hemel maer .xxix. ende hier en leeftere maer .lvj. ende diere es nu
gheboren inde wighe .xi. ende .vj. loepter achter straten spelen, ende .v. salre
noch gheboren werden, ende nem\mer 151 en salre in allen drien volwassen
sijn. Die somme es .c. ende .vij.. Die metter middelt ende vanden nedersten,
diere es van dien tween volwassen drie dusentech ende .viij. Vander diepten
ende vanden ouersten volwassen iiij.m ende .lxxxiij.. Ende vander
middelt wijdden allene vim ende .cc. .lxxxiiij.: ende die opwal
vanden op spronghe die ic vore |17ra| seide, die quam met eenre groter druust
ende verslant in enen wesene alle dandere. Ende ic seide met eenre groter vieregher
stemmen: Ghi seraphinne die dit ambacht van onsen wondere hebt te dienne, staet
ende huedt onse glorie; wi selen alle een werden ende een al.
Ende maria die de ouerste was van dien .xxix. si seide
te mi: Sich hier eest al ghedaen; comt dore alle dese wesene ende dore smake
die minne die du in oetmoedecheiden soeghets ende met ghetrouwer redenen
cierets ende berechtes ende met diere hogher trouwen ende met diere gheheelre
ghewout dwonghes ende een makets. Daer bi ende om dine hoghe ghewout, soe es di
dese ver\borghen 152 hemel cont ghedaen aldus; alsoe du minne hier sies
alsoe esse gheciert ende met desen sanghe gheloeft. Want loechenen der minnen
met oetmoede, dat es die hoechste stemme der minnen. Die werke der hoechster
trouwen der redenen dat es die claerste stemme der minnen ende die bequaemste.
Dat gheruchte der hoechster ontrowen dat es die suetste stemme der minnen. Daer
en machse hare niet langhere deilen noch sceden. Dese heefstu van beghinne
ghehadt sider dattu ierst die godheit ontfinghes dese .iij. wesene, ende ie
sider was die minne van di aldus gheciert in dit ghehele anschijn der ewegher
godheit dat nie mensche meer dede alsoe, sonder die vanden mensten ghe\tale
|17rb| daer ic dat .xxix. al voluulle. Sich wiltuus alsoe voert meer ghebruken
alse ic soe moestu dinen sueten lichame hier hebben. Maer omme die die du
vercoren hebs met di in dit te volwassene die noch niet 153 volwassen en
sijn ende te vorst die du alre meest mijns, so wiltuut noch versten. Ende in
die eerste vre die du wils hale wi di; ende na dattu nu weder coms saldi die
werelt cume laten leuen, ende dinen lichame dien du so edelleke houts ter
minnen saltu weder met di halen enen corten tijt naden viertichsten dach.
Ende dat anschijn ontdede hem al dat was ende minne
die daer gheciert sat: dat anschijn daer ic alle dinc in bekinde ende sach,
daer saghic in hoghede wijdde diepte. Doe ghinc mi ghebruken als te voren ende
ic viel in die grondelose diepte, ende quam buten gheeste op die vre daer men
nemmermeer af segghen en mach.
|
JC was ende ben noch in groter begherten ende in
oerewoede, so dat ic waende ende oec wel wiste dat ic niet leuen ne mochte met
so groter ongheduricheit alse daer ic in was ende noch ben, god en gaue mi nuwe
cracht; ende doe dede hijt, danc hebbe hi.
Die troen dat was ene gheweldeghe nuwe stat, daer hi
mi rikere in siere gheweldegher rijcheit mede woude maken dan ic te voren was.
Jc was doe rike van vele dogheden buten die ghemeinte die nu sijn. Maer |17va|
die gheweldecheit die hi mi doe gaf dier ic te voren niet en hadde, die nuwe
ghewout, dat was ene cracht van sijn selues wesene hem god te sinemet minen
doeghene na heme ende in heme, ghelijc dat hi mi was doe hi mensche leuede te
mi; dat was ic soude 158 moghen minne ghedraghen alsoe langhe alse mi
ghebrake ghebruken van minnen, dat ic soude gheweesleke ghedraghen die scaerpe
schichte die minne in mi sciet.
Die troen, dat was die hoecheit van minen eneghen
vercoernen leuene. Die claerheit van siere ghedane, dat was die puerheit van
menegher vlecken daer de vreemde in vallen die hi alsoe vercoren niet en heeft
te wesene, des hebbe god danc, alsoe hi mi heeft. Ay, alse mi ghedinct wat mi
god wilt ende wat hi mi ghedaen heeft vore andere, soe eest wonder hoe ic
gheduere maer metter groter minnen die al vermach. Maer dats groet wonder: alse
mi ghedinct wat mi god wilt ende dat hi mi wilt vore alle creaturen die ic ye
sach, wondert mi vele meer vanden menschen die leuen ende dien hi soe vele
onthoudet vore mi, datse mi soe langhe laten leuen, ende datse eneghen raet
ochte enech sparen, 159 ochte ghenade te mi hebben, sine tormenten mi
altoes |17vb| met nuwen tormente; ende oec bi dien dat mi god soe vele doeghens
gheloeft heuet om die ghelijcheit sijns selues dat ic vore allen menschen
doghen soude ende oec bouen alle menschen om hem ghenoech te sine ende volmaect
mensche te leuene.
Dat men alle dinc dore die claerheit van dien trone
sien mochte dat was dat dat wesen was deighen wesen gods, ende dat al dwerc dat
ic van hem hadde ochte dat mi van hem beuolen was, dat ic dat vant ende bekinde
int wesen van sijns selues wille daer hijt mi in beuolen heeft vander minnen
hogher ghewout; ende daer buten en vandict nie noch en ghemiste sijns willen
niet in al minen werken.
Dat ic alle dinc in dien troen dore sach dat was in
gode, al mine werke ende minen wille vrileke ende fierleke in hem, met al diere
oere\woet 160 daer ic was te heme doe verwonnen ende in soe groten
gruwele in alle vren alse ic van minnen was ende ben alle vren noch. Ende dat
ic di soe sere minde ende ne ghene vre dijns vergheten en conste noch en can,
dat ic dier doet ende dijnre onghenaden van minnen soe na te di gheuoelde in
verstormtheiden te gode dat mi te meer was te gode met di, dat swaerde mi te
meer; ende om dattu kint waers ende mensche des waest te swaerre ende om dat ic
te voren soe moghende was in minnen |18ra| ende si mi doe soe uerloren hadde
alse si mi heeft ende mi wel scijnt ouermids dat soe mi wart ghetoent die hoghe
161 troen nuwe ende claer ende rechte gheciert na die tameleecheit des
groets minnaren, die makere es der minnen ende weseleke wesen.
Ende in midden den nuwen troen stont een sitten
ghelijc der hoechster moghentheit ende ghelijc der stat alle ghesetene onder
sijn. Ende daer op sat die makere onser minnen ende die meester dier
gherechticheit, doemende die minne in haren gherechten van groten ordele.
Ende dat anschijn dat hi doe hadde in dier vren, dat
was onsienleec ende onuerdrachleec te gherijnne in siene enegher creaturen die
nie en becoerde menscheleker ende godleker minnen in enen wesene, ende en
connent verstaen noch 162 voeden in ere naturen smake onghesceden metter
gheheelre godheit dore vloyende, ende alle een weder dore vloye in die godheit.
Jn die vorme vanden anschine dat dat was en haddickene
nie ghesien vore die vre; nochtan haddict te voren ghesien in die selue
transfiguratie daert sente peter in sach ende die met hem waren op thabor. Jc
hadde dat doch herde langhe begheert te siene eert mi ghesciet. Jc hadde horen
segghen dat sinte peter sider dat hijt sach nie en loech; dat |18rb| haddic
gherne ghenomen also ellendech hem ghenoech te wesene in doyen ende in veruaren
na hem, ende niet te eer te steruene, 163 maer altoes in ellenden
verderuende te sine. Doe alset mi ghesciede ontfinghicker in selke moghentheit
daer ic al bi verdraghen mochte dat mi te voren quam in ghetempertheiden, bliscap
ende rouwe, lachen ende wenen, in lachtere ende in vernoye, in allen manieren
sonder rouwe; ende alrehande manieren van gratien ende van moghentheyden, die
hoghere es dan gracie: die ontfinghic ie sider wel sonder enegherande uerheffen
ende alrehande moghende miraculen ende werke, ende wien soe ic vten sonden
verledechde, ochte wien ic vten despiratien verledechde, ochte van doeden die
opuerstannesse daden bi dier cracht die god in mi woude; dits ghesciet van hen
vieren.
Jc maect te lanc om dat ghijt gherne hoert in wat
gheualle dat was dat soe scone was ochte soe onmenscheleec ende der menscheit
gods soe ghe\lijc; 164 van allen bleuic ie seder onuerwandeleec. Ende ic
plach alse god dede, die al sine werke sinen vader op gaf daer hise af hadde;
ende dat ic hebbe van heme, dat ontfinghic van diere transfiguratien, ende van
anderen siene, in anderen manieren van anschinen daer ic v lest af screef ende
v eer ghescreuen hebbe, ende vele meer daer ic |18va| v niet af ghescreuen en
hebbe; dats mi nochtan leet, na dien dat ic uwen wille begare te doene ende na
dien dattuut mi gherne al wists, soe eest mi ouerleet dattuut niet en wets
dattuus weten wils.
Jc hebbe op selken tijt onder nacht ende dach op drie
vren ghesien dat onverdrachleke ouerscone anschijn onser minnen dijt al es,
ende elc anschijn in siere sonderlingher vormen na dat ghetamen der
sonderlingher ghichten die hi mi op elke vre gaf; van elker vren doe ende
altoes ontfinc ic nuwe ghichten die mi daden 165 weten hoe verre ende in
welken ieghenoeden ic doe ghetreden was ende ghehoeghet; ende alsoe van anderen
reuelatien menechfout ende van gheeste van prophecien ende van wesenen der
hemele te siene ende vander erden ende van purgatorien, ende vander hillen;
ende verstannesse alrehande redenen die vandien .iiij. wesenen sijn; ende
verstannesse der minnen, hoe hi onse minne in hem seluen es ende vte hem seluen
minne in ons, ende dat die minne dene wile dodet ende dandere wile gheneest,
ende waer bi si de mendere kiest ende de meerre verstotet. Jc laet aldus bi
alre verstannessen.
Jc hebbe op selke .iij. daghe ende also meneghen nacht
gheleghen in op ghenomenheiden van gheeste in dat anschijn ons lieues; ende dat
heuet herde dicke also langhe gheweest ende oec 166 dicke also langhe
altemale buten den gheeste, mi ende allen menschen |18vb| hier verloren ende
hem in ghebrukene: te wetene hoe hi sijns selues daer pleghet, dat verwent al
datmen van hem hebben mach ende dat hi selue gheleisten mach buten den gheeste
in hem te sine, ende dan en es men niet min dan hi es. Sonder dat te sine buten
den gheeste, sone waren alle die andere vertoenessen niet teghen dat anschijn
dat ic inden nuwen troen sach van onsen lieue: want elc haddic ghesien na dat
ic was ende een deel na miere vercorenheit; maer nu saghic dit ende was
gheraect oec te minen coere, daer ic toe ghecoren was dat ic mensche ende god
in eenre const smaken soude, dat nie mensche doen ne mochte hine ware al alse
god ende altemale was die onse minne es.
Die daer op den nuwen troen sat die ic was hi was
oueral ghedaen alse dat vreseleke wonderleke anschijn, ende het sprac te mi ene
stemme 167 van groten dondere alse gheruchte ghelijc ere druust die al
verstillen woude sonder dat hare te hoerne, die seide te mi: Starkeste alre
wighe ende die al verwonnen heues ende op heues ghedaen die beslotene geelheit
die nie ontdaen en was van creaturen die niet en bekinde met ghearbeider minnen
ende met gheanxender hoe ic god ende mensche ben. Ende want du coene dus coene
best ende dus niet ne bughes, soe heetti coenste ende soe eest recht dattu mi
te vollen kins.
14de
visioen. Inhoud. Na een korte
beschrijving van haar orewoet, verklaart Hadewich een door haar
aanschouwdn troon: die betekent macht, haar door God gegeven om Hem in haar doghen
ten volle te voldoen. Verder wordt kort de hoogheid en de klaarheid
van dien troon aangeduid; waarna een toespraak tot den geadresseerde, over
Gods Goedheid en der mensen lankmoedigheid tegenover haar. Dan gaat de verklaring
voort: waarom men alles door de klaarheid van dien troon kon zien, en waarom
men alles in die troon doorschouwde; welke door een tweede toespraak
onderbroken wordt. De troon wordt opnieuw beschreven: met zijn zetel, en Wie
er opzat; met de heerlijkheid van Diens Aanschijn. De vermelding hiervan
leidt een opsomming in van allerlei gratiën door de zieneres verkregen, met
een nieuwe toespraak tot den geadresseerde: dat zij hem dit alles zoo
breedvoerig verhaalt, om hem te gehoorzamen. Volgen weer nieuwe genaden. Een
toespraak van Hem die op den troon zat en de zieneres als sterkste strijderes
huldigt besluit dit enigszins onsamenhangend visioen. |
Algemene beschouwingen. Duidelijk is dit
geen nieuw visioen; maar de verklaring van een vroeger, met allerlei
beschouwingen vermengd en met een opsomming van andere genadegaven, die niet
vroeger werden opgetekend: heel dit veertiende visioen is derhalve een
aanvulling bij een ander visioen, en als een slot bij ‘t verhaal der
visioenen. Daarom wordt het ook niet, zoals elders het geval is, ingeleid met
een tijdsbepaling. Bij welk
visioen nu is dit een aanvulling? Het moet een visioen geweest zijn, waarin
beschreven werd een troon: hoog, klaar, doorzichtig (r. 21, 43, 47), waarop
een zetel stond (71) waarop weer het Aanschijn des Minnaars zat (77). Is ons
zulk een visioen behouden? Lang heb ik er naar gezocht zonder iets te
ontdekken; want van een troon, of althans van een zetel, wordt wel meer gesproken;
maar daaruit kon weinig bepaalds afgeleid. Het feit echter, dat dit vis.
zonder tijdsbepaling volgt, en zich dus eng bij het voorgaande schijnt aan te
sluiten, te samen met wat ons uit een dergelijk verschijnsel bij Vis. 8,
eveneens zonder tijdsbepaling, reeds gebleken was, wees er mij op, dat dit
veertiende visioen niets anders kon zijn dan een verklaring van het 13de.
En inderdaad: daar wordt gesproken van een zetel, die gezien werd in ‘t oog
van Gods Aanschijn (67), waarop de Minne gezeten was; het Aanschijn der Minne
wordt dan verder, r. 86, voorgesteld als zoo dorescenen dat menre dore
mochte sien alle die werken van wondere enz.. Vóór Minne stond dan nog
een zetel (111). Al komen deze
bijzonderheden wel niet juist overeen met den troon van V. 14, toch blijft er
geen twijfel over, of V. 14 is wel een verklaring van dien zetel, V. 13. Ook
in V. 13 werd Had. uitgenodigd haar zelve te erkennen in de volmaaktheden der
Minne, r. 115 vlg., zoals zij dit doet in den troon; ook de Minne is in V. 13
dorescinen, als de troon; en aan het einde van V. 14 herinnert de
toespraak: die op heves ghedaen die beslotene gheelheit duidelijk aan
13, 152: dat Anscijn ontdede hem al dat was. Trouwens heel dit visioen
is toepasselijk op Hadewijch van wat over die volmaakten gezegd werd: dat zij
gheciert waren ghelijc der Minnen (13, 195, 120). Zoo zouden de losse
beschouwingen, als veertiende visioen samengevat, een toelichting zijn van
voorgaand visioen. Wij kunnen
zelfs aantonen, wat er aanleiding heeft toe gegeven. V. 13, 87 had ze gezegd,
dat ze over dit Aanschijn en over het dore-scinen sijn niet verder kon
uitweiden, dat het anders te lang zou worden. De geadresseerde moet er haar
dan toch meer uitleg over hebben gevraagd; juist zoals hij over het getal der
volwassenen is verwonderd geweest en ook hierbij om toelichting heeft
verzocht; waarom dan Had. ook, na het visioen verder te hebben verklaard, de
gewenste lijst der volmaakten aan het slot meedeelt. Dit
veertiende Visioen is van het grootste belang. Vooreerst kunnen wij daaruit,
met grote waarschijnlijkheid, zoo niet met zekerheid, opmaken, wie de
geadresseerde der Visioenen is geweest. Hierover zal breedvoerig gehandeld
worden in de Inleiding: Bestemming en bestemmeling. De kennis daarvan
zal ons oordeel over de Visioenen krachtig beïnvloeden. Een grote
invloed ook op onze beoordeling der visioenen zullen plaatsen als r. 24 vlg.,
57 vlg., 110 vlg., blijken te bezitten: daaruit toch spreekt de grote
nederigheid van Hadewijch en het klare bewustzijn, dat al wat haar gebeurd is
boven anderen, een loutere genade van God is, die de mendere kiest ende de
meerre verstotet. Zulke verklaringen plaatsen de visioenen, wat men ook
over hun objectieve waarde denke, in een gans ander licht dan dat van
zelfbehagelijkheid of hoogmoed. Verder meer in de Inleiding. Belangrijk
ook is de plaats r. 139 vlg. over de Liefde: deze bevat wel de kern van
Hadewijch’s opvatting: God Liefde in zichzelf; de liefde in de mens
mededeling van Gods Liefde. Het thema dat vooral in de Strophische Gedichten
wordt uitgewerkt: hoe
de Liefde met de ziel handelt, wordt hier duidelijk en bondig aangegeven. |
Lijst der
volmaakten. Inhoud. Deze lijst
is, weer, geen afzonderlijk visioen. Zij past bij het dertiende en zou moeten
volgen na r. 205: die somme es C ende VIJ. Het is de lijst degenen die
met al drien wesene volwassen sijn (r. 199); die gheciert sijn
ghelijc der Minnen r. 195 en 120. Dus een aanvulling bij dit dertiende
visioen, juist zoals vis. 14 er al een toelichting van was. Duidelijk kan
men in deze lijst een drieledige verdeling ontdekken: 1. de volmaakten vóór
Hadewijch’s tijd, tot den 21sten; 2. de gestorven tijdgenoten, tot
den 29ste; 3 de nog levenden; maar hier worden geen namen meer
genoemd, tenzij aan ‘t slot, in ‘t algemeen. Het eerste
deel volgt geen streng chronologische orde, al loopt het toch in ‘t algemeen
van de eerste eeuwen tot de dertiende; zonder dat ieder volgende heilige ook
chronologisch na den voorgaande heeft geleefd. Zoo is
Gregorius, de 7de, wel zeker Paus Gregorius de Groote, (540-604),
wiens schriften in de ME. zoo bekend en verspreid waren. Men zal wel niet
mogen denken aan een der Griekse kerkvaders, Gregorius van Nazianze (328 389)
of Gregorius van Nyssa (332-400). Had. heeft paus Gregorius gekend en
gebruikt; invloed van, of bekendheid met de andere Gregorii blijkt nergens. Nu volgen
daarop de H. Hilarius, zeker de groote Kerkvader, die echter vóór den h.
Gregorius geleefd heeft, en bisschop was van Poitiers, van 350 tot 367: hij
was de grote verdediger van de Godheid van Christus tegen de Arianen; en de
heilige Isidorus, zeker de heilige Isidorus van Sevilla (570-636) wiens Etymologische
werken ook zeer geliefd werden door de symbolische mystiek; dan weer de hl.
Augustinus, voor wie we wel geen anderen mogen veronderstellen dan de grote
kerkleraar (354-430). De hl. Martinus, weer de beroemde bisschop van Tours
(316-397) eerst de 12de. Van een streng chronologische orde kan
dus geen spraak zijn. Verwondering
verwekt de plaats van den h. Paulus, die eerst de 14e komt. Men
zou kunnen menen, dat niet de apostel Paulus, maar een andere bedoeld is. Dit
is echter al hierom onwaarschijnlijk, dat Had. toch elders in hare werken
blijken genoeg geeft van grote verering voor den Apostel. Daarom zal de
apostel toch ook wel zeker onder de volmaakten vernoemd worden. Is hier niet
de apostel bedoeld, dan zou deze geheel ontbreken, wat nog veel minder kon
verklaard. Overigens, in het weinige dat over dien Paulus gezegd wordt, zijn
er duidelijke zinspelingen genoeg op den apostel. Hoe dan
verklaard, dat hij zoo laat genoemd wordt? Werd een andere dan de
chronologische orde gevolgd? of werd, althans met inachtneming der drie grote
verdelingen, binnen elke verdeling op nog een andere orde misschien gelet?
Nergens toch blijkt welke deze zou geweest zijn: de volgorde der
volmaaktheid? Mogelijk, maar dit komt niet uit, en zeker is, dat met de
laatste ook de tijd van Hadewijch nabijkomt. Enige vrijheid heeft Had. zich
wel in de schikking veroorloofd: misschien heeft zij zelf niet juist geweten
in welke eeuw ieder heilige geleefd heeft. En zou ‘t niet kunnen zijn, dat
zij de namen heeft opgetekend naar gelang zij haar te binnen kwamen? dat zij
op een zeker ogenblik gemerkt heeft, dat zij de heilige Paulus had vergeten
en hem dan daar vermeld heeft, met een bijzondere lofspraak, dat hi al in
Minnen woende? In de tweede verdeling der gestorven tijdgenoten komt de
grote visionaire Hildegardis de voorlaatste. Wilde nu iemand beweren, dat
Hadewijch nog geleefd heeft ten tijde van Hildegardis, dan zou dit op geen
voldoende steun kunnen berusten. Zeker is het vreemd dat Hildegardis
(gestorven 1178) daar vermeld wordt. Maar bij Hildegardis juist komt niets
voor, zoals bij degenen die vóór haar en bij de éne die na haar genoemd
worden, dat op enige gelijktijdigheid wijst. Zoo zal men best doen, die
vermelding van Hildegardis onder de afgestorven tijdgenoten, niet te zeer te
urgeren. Vooral daar nergens blijkt dat Had. een streng chronologische orde
heeft gevolgd. Zij kan Hildegardis, zoals Paulus, hebben vergeten. Dit
gebeurt ons zelven voortdurend: waar wij een opsomming wagen, ontsnappen ons
soms de voornaamsten, omdat wij zoeken en dan de minder treffende eerst
opduiken. Wel mag uit de plaats van Hildegardis afgeleid, dat zij nog als een
tijdgenote min of meer kon gevoeld worden, wat moeilijk na de tweede helft
der 13e eeuw het geval kon zijn. De lijst
besluit met de opsomming der nog levende volmaakten volgens landstreken,
volgens voornamen: slechts enkele voornamen, lang niet alle, worden
opgegeven. Een laatste bemerking volgt, waarvan de zin niet heel klaar is;
maar waarvan de bet. schijnt te zijn: ‘ik zou nu geen tijd, of gelegenheid,
hebben om u het leven van al die volmaakten te schetsen; daarom weet ik niet
wat baat gij er aan hebt, zolang gij hun leven niet kent.’ Is dit soms een
beleefde wijze om de geadresseerde te zeggen: wat kunt gij met al die namen
doen? wat hebt gij er aan? en een uiting van Hadewijch’s enigszins wrevelige
stemming, waarmee zij die verlangde lijst heeft opgesteld? Algemene beschouwingen Over de
authenticiteit van deze lijst, de betekenis voor de tijdsbepaling van Had.
wordt in de Inleiding gehandeld. Hier volgen slechts enkele algemeene
beschouwingen, die bij deze lijst passen. 1.
Zonderling is dat de getallen niet overeenkomen! In vis. 13 spreekt ze van
honderd zeven volmaakten: daarvan waren er in den hemel maar 29; op aarde
leven er 56. In het veertiende visioen staat ook als samenvatting van de nog
levenden: In dese lvj. namen. Telt men ze echter op, dan zijn er 57.
Men kan niet zeggen, dat Had. toen zij in ‘t 13de visioen het
getal opgaf, zich zelven er niet had bijgerekend, wel echter in de opsomming.
Want waar zij na deze opsomming samenvat, zegt ze weer in dese 56 namen,
en onder die namen komt de hare ook voor; zodat ze wel tot die 56 behoorde.
Ik hecht aan dit klein verschil niet het minste belang: Had. kan zich vergist
hebben, één te veel hebben vermeld. Een vergissing van een kopiist is ook
onmogelijk: omdat de getallen zich gewoonlijk controleren laten, b.v. zegt ze
eerst: in Brabant elf, en dan ontledend: drie mannen, zes maagden, twee
weduwen. Een vergissing ware alleen mogelijk bij: in ‘t lant van loen
woenter .iij., die sijn nonnen; dan zou .iij. staan in plaats van
.ij.; wat ik niet waarschijnlijk acht. De verhouding
der getallen is ook vreemd: slechts 29 voor al de verlopen eeuwen, maar 56
voor haar eigen tijd! Hadewijch moet dan wel overtuigd zijn geweest, dat haar
tijd een bijzonder vurige, een hoogst-godsdienstige en begenadigde was. Nu,
de dertiende eeuw was een groote eeuw, die ten onzent ook zeer vele heiligen
heeft voortgebracht. De levendige extatische beweging, waarin wij Had. moeten
plaatsen, kan die overtuiging in haar hebben vastgezet. Voor de toekomst
echter zijn er slechts 22! En van die 22 lagen er al 11 in de wieg toen Had.
schreef, 6 liepen nog spelen, en 5 zouden nog geboren worden. Misschien
werden in Hadewijch’s omgeving, en door haar zelf, eschatologische theorieën
gehuldigd, en meende zij dat het einde der wereld aanstaande was. 2. Bij
het gebruik van deze lijst voor de tijdsbepaling van Hadewijch, dient vooral
gelet op het volgende: Men moet niet
het zekere of waarschijnlijkere opgeven voor het minder waarschijnlijke of
onzekere. Zoo zal men
niet uitgaan van ver Leyse en mijn vrouw Nazaret (174) en deze
laatste zonder meer identificeren met Beatrix van Nazareth. Want,
behalve dat de zin met die namen in hs. C ontbreekt, zodat hij in A als
glossaria uit een ander hs. kan zijn overgenomen, is nog niet duidelijk wat mijn
vrouw Nazaret eigenlijk betekent. En zou men nu daarvan willen maken:
mijn vrouw de priorin van Nazareth, dan ware daartegen dat Beatrix niet eens
priorin is geweest. Weinig meer
is er te halen uit de meeste andere namen. Voor Maria, kluizenares, die vroeger
non was geweest, heeft men wel eens Maria van Oignies voorgesteld; maar deze
is nooit non noch kluizenares geweest. Hildegaert is
zeker Hildegardis van Bingen. Maar, zoals reeds gezegd, het ware ongeoorloofd
uit haar plaats onder de gestorven tijdgenoten meer te willen afleiden, dan
dat zij nog door Had. kon gevoeld worden als enigzins tot haar tijd, den tijd
der extatische vrouwenbeweging, te hebben behoord. Om de reeds vermelde
redenen meen ik, dat men niet beslist kan staande houden, dat Had. nog in
haar tijd zou zijn geboren; al volgt er wel uit, dat men Had. toch binnen de
eerste eeuw na Hildegardis’ overlijden moet zoeken. Zoo blijven
alleen twee namen over, die iets bepaalds voor een geschiedkundig onderzoek
kunnen opleveren: Hendrik van Breda. (177) en meester Robbaert (193). De
eerste moet een heer van Breda zijn geweest; de tweede een berucht
inquisitoor, om hetgeen over hem wordt meegedeeld. Twee Hendrikken van Breda
zijn mogelijk; een inquisitoor Robert is bekend, die aan ‘t gegeven signalement
ten volle beantwoordt. Hij vertoefde ook in onze gewesten ten tijde van den
tweeden Hendrik van Breda. Hierover heb ik breedvoerig gehandeld in Dietsche
Warande en Belfort 1921. I blz. 455 vlg. Meer in de Inleiding. 2. Hadewijc
spreekt ook van een grau monic (170) en van een predicaer
(215); meermaals van beghinen. Beghine nu was een spotnaam door het
volk aan de aanhangsters der extatische vrouwenbeweging gegeven. Hij komt
eerst einde der 12e eeuw op. Niet voor ± 1230 begint de naam in de
officiële documenten op te komen, zonder spottende betekenis: mulieres,
vulgo dictae beghinae. Bij Had. is het geen spotnaam meer. Hierover heb
ik gehandeld Dietsche War. en Belf., 1922, blz. 44 vlg. overdruk. Zie
hierover D.J.M. Philippen De Begijnenhoven, blz. 38. in Dr
J. Greven Anfänge der Beginen, Munster i. W. 1912, blz. 27 vlg. grau monic zou, evenals
predicaer, technisch kunnen bedoeld zijn. Grau monic is dan een
Franciskaan. De Franciskanen zijn begin der dertiende eeuw gesticht. Over de
aankomst der Franciskanen in onze streken handelt P. Claessens L’ordre
Franciscain en Belgique, Précis hist., 1882, p. 606, vlg. Hunne eerste
huizen waren: Tienen, 1226; Leuven, 1228; Brussel, Diest, 1228; S. Truiden,
1230; Mechelen, 1231. Maar het is
ook heel goed mogelijk, dat grau monic niet meer betekent dan Cistercienser:
die werden ook grauw monniken genoemd. Deze betekenis wordt in ‘t Mnl.
Wdb. niet opgegeven; toch gelden de meeste voorbeelden daar vermeld van de
Cisterciënzers, en niet van de Franciskanen. Zo het citaat uit Beatrijs
1027: Grau abyt dede hi (nl. de abt) hen an, want de
Franciskanen hebben geen abten, wel de Cisterciënzers. Zoo het citaat uit Lutg.
II, 1275 een grauwe nonne Lutgardis was Cisterciënzer. En zoo ook
kan predicaer wel, technisch, een predikheer, lid der Dominicanen
orde, betekenen, maar hoeft dit niet noodzakelijk: bedoeld kan zijn een
priester, die het prediken zich tot een bijzondere bediening had gemaakt. Als
zodanige kennen wij mannen, die in de extatische beweging een voorname rol
hebben gevoerd, als Nic. de Lira, Thomas van Cantimpré, Jacob van Vitry, dien
Maria van Oignies, in haar ijver om ‘t woord Gods te verkondigen, beschouwde
als haar plaatsvervanger en haar prediker, enz. Zie Leven van Maria van
Oignies, AA. SS. Jun. IV, 667 in het supplementum, en vgl. Greven o.c.
blz. 55-56. Het gebruik
dezer woorden is dus wel geen hindernis om Hadewijch nog in ‘t begin der 13e
eeuw hare Visioenen te laten schrijven. Lastiger is ‘t woord begijn.
In deze zal het best zijn, niet bij één enkele bijzonderheid te blijven, maar
alle in hun samenhang te beschouwen en na te gaan omtrent welke jaren zich
alle best samen verklaren laten. 3. Geheel de
geest van deze lijst laat zich ook best verklaren in de eerste helft, of het
midden der dertiende eeuw: het is duidelijk de geest der extatische
vrouwenbeweging, en nog wel in hare ontwikkeling, vóór ze in bepaalde curtes
of in Begijnhoven was uitgelopen. Zie Dietsche War. en Belf. 1921,
blz. 38 van overdruk: de geestelijke atmosfeer van de lijst der volmaakten. 4. Het mag
ook verwonderen dat sommige der best bekende heiligen uit de dertiende eeuw,
bijvoorbeeld, de hl. Lutgardis of Maria van Oignies of Christina de
Wonderbare, enz. niet op die lijst voorkomen. Wel zou men van anderen, als
b.v. van Aleydis van Schaerbeek of van Beatrix van Nazareth mogen vermoeden,
dat zij bedoeld worden waar er spraak is van .j. alyt, .j. Beatrys.
Maar de andere? Hoe dit uitgelegd? Hier kunnen
wij natuurlijk maar gissen. Het treft al,
vooreerst, dat Had. naar verhouding, veel minder namen van vrouwen noemt dan
van mannen. Ze had van 56 volmaakten gesproken: daaronder zijn 24 mannen en
32 vrouwen. Waar ze nu de namen opgeeft vermeldt ze 23 namen van mannen (dus,
vreemd! één enkel man wordt niet met zijn naam genoemd) en slechts 19 namen
van vrouwen; zodat dertien namen verzwegen worden. De vrouwen van Vlaanderen
en Brabant samen nu zijn juist 13. Heeft ze die namen verzwegen? Heeft zij
niemand uit haar naaste of uit de bekende omgeving met haar naam willen
bekend maken? En zou daarin de reden liggen, waarom de naam van sommige van
die heiligen niet op haar lijst voorkomt? Best mogelijk, alhoewel toch weer
in Brabant van geen nonnen, maar alleen van maagden en weduwen gesproken
wordt. Maar ook die kunnen kloosterzusters geweest zijn, althans de maagden. Of zullen wij
moeten veronderstellen dat Had. hare visioenen schreef vóór den tijd van deze
heiligen? Einde twaalfde, begin dertiende eeuw? Maar toen leefde toch al
Maria van Oignies. Indien dit de enige mogelijke verklaring ws, zou dit
natuurlijk een sterk argument zijn ten voor dele van nog een vroeger
vervaardiging der Visioenen dan ik heb aangenomen, Maar ‘t spreekt van zelf
dat andere verklaringen lang niet uitgesloten zijn. Of zouden
wij, verder, moeten aannemen, dat Had. de in abdijen levende vrouwen minder
gekend heeft? Of dat haar sympathieën bepaald gingen naar de vrouwen die,
zoals zij zelf, buiten de kloosters die extatische beweging aanhingen? Wat
daarom niet betekent, dat ze de in kloosters levenden zou miskend hebben! Wij
moeten ook bedenken dat de heiligen, die in kloosters leefden, meer kans
hadden om een biograaf te vinden; zodat de namen van dezulken ons nu
bijzonder zijn overgeleverd. Maar waren ze in hun tijd ver buiten hun
kloosters bekend? Nu beschouwen wij ze als de groten, omdat de anderen
verdwenen zijn. Maar was dit zoo in hun tijd? Konden in bepaalde omgevingen
niet anderen hoger hebben gestaan of bekender zijn geweest? al zijn hun namen
verdwenen, daar zij geen biograaf hebben gevonden. Ja, is dit niet het geval
geweest met Hadewijch zelf? Dit zijn
enkele gissingen, om het achterblijven van sommige namen te verklaren. Men
zou er nog een paar andere kunnen bijvoegen. In alle geval, uit dit
verzwijgen kan niets gehaald worden voor de tijdsbepaling van Hadewijch.’s
visioenen. Het zwijgen van den naam b.v. van de hl. Lutgardis, gesteld zelf
dat Had haar zou gekend hebben, kan niet alleen uitgelegd omdat Had. vóór
Lutgardis’ tijd zou geschreven hebben, maar ook omdat Lutgardis, toen Had.
hare visioenen optekende, nog in ‘t leven was, en Had. geen bekende, levende
personen wilde noemen. Beoordeeling. Het valt niet
te ontkennen, dat deze lijst in meer dan een opzicht bevreemden moet. Wat ook
de visioenen al wonderbaars bevatten, deze lijst is wel het wonderbaarste |
|
Daar is b.v.
die zonderlinge Constans, die veertig jaren op handen en voeten kroop. Dat
moet uit een of ander legenden boek over de Oudvaders, over de monniken en
eremieten uit de woestenijen van Egypte of van Palestina getrokken zijn.
Zulke werken, als b.v. Vitae Patrum, Historia monachorum, Historia
Lausiaca van Palladius, Pratum spirituale van Joannes Moschus, met
andere zeer talrijke biografieën van heilige monniken, werden nog in de
Middeleeuwen gretig gelezen, vooral in de verzameling die Simeon Metaphrastes
er in de tiende eeuw van vervaardigd had, onder den titel Vitae Sanctorum,
waaruit de exempelen-literatuur dan overvloedig heeft geput. Die Constans is
zoo een Oudvader geweest, want een van zijn broeders komt hem bezoeken, en
hij richt tot hem het woord met de toespraak: Vader. Wat een vreemd leven die
Constans ook leidde, vreemd was het niet voor de Middeleeuwers. En zoo wordt
zijn voorbeeld nog met lof aangehaald in een van Taulers authentieke
Sermoenen: Ascendit Jhesus in naviculam (in de uitgave van Ferdinand Vetter
Die Predigten Taulers, 1910, blz 174). Also liset man von einem, gieng in den
walde vierzig jor uf henden end uf fussen, und stot von ime das er nie
gotlichen trost enbefunde: do ist inkein twifel an, er enhette me gotliche
trostes wan tusent ander; aber im engenugte nut, er hette es in der aller
hochster wise do man es muge haben...’ Misschien
heeft Tauler dit uit Hadewijch; want zijn bericht vat juist samen wat Had.
over hem meedeelt. In alle geval bewijst dit, dat zelfs een Tauler door zulk
een leven niet geërgerd was. Integendeel. Daarbij moet men ook steeds weer
bedenken, dat mannen als Caesarius van Heisterbach, Jacob de Voragine, Thomas
van Cantimpré, in hun exempelen soms nog heel wat zonderlinger zaken
vermelden en met lof ter bewondering, zoal niet ter navolging, voorstellen.
Zulk een beschouwing kan al heel wat den ongunstige indruk door deze lijst
van Had. in sommige plaatsen verwekt te haren gunste wijzigen. De
Middeleeuwers waren, ja, Middeleeuwers. En dat ze zulke feiten bewonderden
bewijst den eenvoud van hun geloof, dat niets vreemd of overdreven vond, wat
ter eer van God werd gedaan. Zij zochten
ook de heiligheid nog veel meer in buitengewone boetplegingen, die wij toch
wel kunnen goedkeuren om de goede bedoeling waarmede zij werden verricht en
om de hoge liefde die er uit spreekt. Over dit ascetisch leven der eremieten
in de ME. kan men lezen, b.v. Louis Gougaud, O.S.B. La vie érémétique au
Moyen Age, in Revue d’Ascét. et de Mystique, 1920, blz. 229 vlg.
of nog in hetzelfde tijdschrift, 1923 |
|
|
|
In ‘t begin
der dertiende eeuw leefde te Villers de monnik Arnulfus wiens boetplegingen
nog aan die van Constans herinneren. AA. SS. Jun. V, 610 vlg. Ook in de
Chansons de Gestes is er meermaals spraak van eremieten, die dergelijke
boetplegingen beoefenden. In Girard de Roussillon b.v. wordt van een eremiet
gezegd, dat hij placht te bidden uitgestrekt over de grond, op zijn naakte
knieën en ellenbogen. (Uitg. Paul Meyer, blz. 235.) Wat over die
Jonkvrouw Geremina verhaald wordt zal ook al minder zonderling voorkomen, als
men daarbij denkt b.v. aan Christina de Wonderbare, van wie iets dergelijks
is overgeleverd. Het gebeurde
met de jonkvrouw Sara, een geboren Jodin, staat in verband, met de
exempelenliteratuur uit die dagen, waarin Joden en Jodinnen nog al een ruime
plaats innemen. Vgl. b.v. Thomas van Cantimpré, Bonum universale de
Apibus, l. II, c. XXIX, de bekering van een Rachel. Honorius die
op een steenrots in de zee verbleef, is ook al geen uitzondering:
eremieten zochten gaarne de eilanden in de rivieren en de zee op, om er in de
eenzaamheid God te dienen. Zie hierover b.v. Louis Gougaud a.c. blz. 223 vlg.
In de 12de eeuw leefde een Barthelemy op het eiland Farne, dat een
beroemd oord voor heremieten was. Anastasius (a.c. blz. 220) leefde op het
eiland Tombeleine. In den prozaroman van Tristan, ook in de Reis van S.
Brandaen en in het Duitse Lied van S. Oswald is er spraak van eremieten,
die op een eiland midden in de zee verbleven. Verdere Literatuur hierover zie
Gougaud, a.o. blz. 224. De Jonkvrouw
Lane, van Keulen, die met Had. door geesten, enz. in verbinding stond, is ook
een motief, dat in de hagiografische literatuur niet onbekend is. Zoo stond
b.v. Elisabeth van Spalbeek in verbinding met een Maria van Rijsel. Zie b.v.
Raissius, Auctarium in 19 Nov. 2, of Fisen, Ep. Leod. II, 18. Wel onder
invloed van de Kruistochten, die het Westerse christendom in betrekking met
het oosterse hadden gebracht, worden de eremieten of monniken vermeld, die op
den berch, of op den muur te Jerusalem verbleven. De bergstreek
tussen Jerusalem en den Jordaan was van in de vroegste eeuwen een der
vermaarde woestenijen van Oudvaders. Ten tijde van de Kruistochten zullen er
daar nog wel verbleven hebben, en de Kruisvaarders zullen bij hun terugkomst
in hun land over hun wonderbare levenswijze menig verhaal hebben verspreid.
In verband hiermee dient opgemerkt, dat C r. 171 heeft: berch, waar A
en B hebben: opten muer Verder r. 195 heeft C op die mure; A en
B weer: opten muer. Met op den berch zou men heel die
bergstreek kunnen verstaan, of in ‘t bijzonder den Olijfberg; maar opten
muer? Leefden die daar soms als stylieten? Muer zou ook de
beroemde rotswand kunnen zijn in de woestijn op den weg naar Jericho, waar
juist veel eremieten verbleven. Op een foto lijkt die rotswand treffend op
een muur. Over die monniken van Jerusalem, zie b.v. Pourrat, La
spiriualité chrétienne I, blz. 439 vlg. De sonderse
die vermaect es in enen mure zinspeelt op de im muratio van
kluizenaars en kluizenaressen. Ook al een gewone boetpleging: dat waren de inclusae
in technische zin, die belofte aflegden hun leven in een kluis door te
brengen zonder er ooit uit te komen. Zij werden er dan ook praktisch
ingemuurd. Zie hierover mijne opstellen Dietsche Warande en Belfort, 1922,
blz. 97 overdruk. Over de plechtigheden bij die inmuring gebruikelijk zie F.
Sainte-Marie Ferrin, La belle Vie de Ste Colette, blz. 72. Verder heeft
Hadewijch nog Levens van Heiligen gelezen. Wat zij over den H. Augustinus
meedeelt zal ze wel nergens gevonden hebben. Het is een toepassing van het
leven der Hoogste Ontrouwe, waarvan in Vis. 13, 163 vlg. Zij spreekt ook nog
van wonderbare dingen die zij weet over den H. Martinus en die niet in zijne vita
staan. Over de vele levens van dezen populaire heilige zie b.v. Ulysse
Chevalier, Répertoire des Sources historiques du M.A. i.v. Indien wij nu, bij de beoordeling van deze lijst, al
deze bijzonderheden vóór ogen houden, zullen wij die ook beter gaan begrijpen
en er minder door gestoord worden. Wij moeten daar niet als rationalistische
twintigste-eeuwers gaan tegenoverstaande; maar alles verplaatsen in de
Middeleeuwen, en bepaaldelijk in de geestelijke omgeving van de extatische
vrouwenbeweging uit de eerste helft der dertiende eeuw. Zie verder Inleiding Hadewych
volgens de Visioenen. |
TEKST Visioenen
Auteur: Hadewijch
Aard: Proza
BRON Gent, Bibliotheek der
Rijksuniversiteit, 941
Datum: 1340-1360
Omvang: 15602
woorden
Opm.: Het
handschrift telt in totaal 2+90 bladen; per bladzijde zijn er 2
kolommen van 40 regels (het gedeelte met de Mengeldichten XVII-XXIX 3
kolommen). Het is een van de drie handschriften met de werken van Hadewijch: de
Visioenen (fol. 1-20v), de Brieven (fol. 20v-49), de Strofische
gedichten (fol. 49-71; zie Strofische gedichten (Hadewijch)) en de Mengeldichten
I-XVI (fol. 74v-85). Het Gentse handschrift bevat verder nog het Tweevormich
tractaetken (fol. 71v-74v) en de Mengeldichten XVIIXXIX (fol.
85v-90), teksten die niet van Hadewijch zijn.
EDITIE J. van Mierlo (ed.): Hadewijch: Visioenen.. 2 dln.
Leuven [etc.], [1924-1925]. (Leuvense studieën en tekstuitgaven).
Status: Kritisch
MNW-nr: 550, 549 (andere editie)
Opm.: Van Mierlo geeft in zijn editie de
tekst naar het hiervoor genoemde Gentse handschrift. Op een aantal plaatsen
heeft hij verbeteringen aangebracht, die gewoonlijk de lezing geven volgens hs.
Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 2879-80, en in de editie cursief zijn
weergegeven. In de tekst zoals die hier wordt gepresenteerd zijn de betreffende
verbeteringen niet herkenbaar, doordat de cursivering achterwege werd gelaten.
Niet overgenomen uit de editie werd de zgn. Lijst
der volmaakten, die in het handschrift direct volgt na de Visioenen
(fol. 19ra-20vb). Verder ontbreken de inleidingen die aan de visioenen
voorafgaan, het apparaat met varianten en aantekeningen aan de voet van de
pagina’s, de in de linkermarge vermelde foliëring van de twee andere
handschriften met de werken van Hadewijch (Brussel, Koninklijke Bibliotheek,
2879-80 en 2877-78), de in de rechtermarge vermelde aantekeningen uit de drie
bekende Hadewijch-handschriften en de door Van Mierlo vermelde interpunctie
volgens het Gentse handschrift (de moderne interpunctie, door Van Mierlo
aangebracht, werd wel overgenomen).
BRONNEN
Gent, Bibliotheek der
Rijksuniversiteit, 941
Het
zijn niet zulke interessante visioenen, Nico Koomen. Aantekeningen uit ; http://www.dbnl.org/tekst/hade002visi01_01/hade002visi01_01_0002.php#2
Zie
verder: http://volkoomenoudeherbariaenmedisch.nl
en : http://www.volkoomen.nl/